1235-1550 (H. 633-957) seneleri arasında Cezayir’de hüküm süren bir berberîdevleti. Merkezi Tlimsan idi. Abdulvadilere, başlarında bulunan hanedanlara Benî Zeyyan denildiği için Zeyyaniler de denilmektedir.
Benî Abdulvad, Büyük Zenate berberî kabilesinden idi. Uzun süre göçebe olarak yaşadılar. Avrascivarındakiyerlerini bedevîlere bırakarak, Cezayir’in Oran bölgesinde bulunan yüksek yaylaya göç ettiler. Cezayir, on ikinci asrın başlarında Muvahhidler tarafından ele geçirildi. Muvahhidlerin sadık bir muttefîki olan Abdulvadiler, bu devletin zayıflamasıyla itaatten vazgeçtiler. Benî Abdulvad’ın reîsi olan Yağmurasan bin Zeyyad, 1235 (H. 633) senesinde Abdulvadiler Devleti’ni kurdu.
Yağmurasan, başarılı bir idareci idi. Kendi kabîlesini belirli aralarla, gölden getirerek Oran eyaletinin ovalarına yerleştirdi. Böylelikle kuvvetli bir devletin hükümdarı durumuna geldi. Muvahhidler devletinin veliahtlarından olan Sa’îd, devleti yeniden canlandırmak için ordunun başına geçti. Tlimsan’ı kuşatmaya giderken, Yagmurasan ile yaptığı savaşta öldürüldü. Yagmurasan, Muvahhidlerin yıkılmasından sonra Merinîler ile karşı karşıya kaldı. İki kabilearasında, eskiden beri süre gelen an’anevî bir dusmanlık vardı.
Bu durum, iki kabilenin de devlet kurmasıyla had safhaya ulaştı. Yagmurasan, Merinîlere karşı Gırnata sultanı ve Kastilya kralı Onuncu Alfonso ile üçlü bir andlaşmaimzaladı. Yagmurasan, kırksekiz yıl süren hükümdarlığının sonunda, Merimlere karşı yalnız savunma ve uygun zamanlarda da Hafsi topraklarında ilerlemeyi oğluna vasiyet ederek 1283 (H. 682) tarihinde vefat etti. Yagmurasan’ın ölümü üzerine, Abdulvadiler Devleti’nin başına oğlu Ebu Sa’îd Osman geçti. Ebu Said Osman’ın hükümdarlığı sırasında, Merinîler Tlimsan’ı kuşattılar. Bu kuşatma sekiz yıl üç ay sürdü.
Bu kuşatma sırasında Ebu Sa’id Osman vefat etti ve yerine Ebu Zeyyan Birinci Muhammed geçti. Ebu Zeyyan, Merinîlere karşı Tlimsan’ı çok iyi savunarak, şehrin onların eline geçmesine engel oldu.
Abdülvadiler, Ebğ Zeyyan’ın yerine geçen Birinci Ebu Hemmu Mûsâ bin Osman zamanında doğuya doğru genişlediler. Birinci Ebu Hemmu’nun yerine geçen Birinci Tasufin zamanında Merinîler, tekrar Tlimsan’a saldırdılar. İki sene süren kuşatma sonunda Tlimsan’ı zaptettiler. Abdulvadiler, Tlimsan’ı kaybettikten sonra Merinîlerin idaresi altına girdiler.
İki sefer bağımsizliklarını elde ettilerse de tekrar Merinîlerin yönetimi altına girdiler. On beşinci asrın başlarından sonra Abdulvadiler iktidar olamadılar. Merinîler, kendi seçtikleri ve kendilerine bağlı kişileri Abdulvadilere hükümdar tayin ettiler. Son Abdulvadi emirleri, Oran bölgesinde bulunan İspanyolların idaresi altına girdi.
Oruç Reis ve Hızır Reis (Barbaros Hayreddin Paşa), 1516 (H. 922) senesinde Cezayir’i ve 1517 senesinde de Tlimsan’ı zaptederek ele geçirdi. Abdulvadi emîri Üçüncü Ebu Hemmğ, İspanyollara sığındı. İspanyollardan yardım alan Ebu Hemmu, Tlimsan’ı geri almak için şehri kuşattı. Oruç Reis komutasındaki Türkler, şehri yedi ay müdafaa ettiler. Kuşatmayı yarma hareketi sırasında Oruç Reis şehîd oldu. Böylece Abdulvşdiler, Tlimsan’ı tekrar ele geçirdiler.
İspanyollar, Türkleri Cezayir topraklarından çıkarmak istediler ise de başarıh olamadılar. Abdulvadi emîri Üçüncü Ebu Hemmu, Cezayir’e saldırdı. Hızır Bey tarafından mağlub edildi. Ebu Hemmu, savaş meydanından kaçtı. Hızır Reis bir süre sonra Abdulvadilerin taht kavgalarından yararlanarak Ebu Muhammed İkinci Abdullah’ı hükümdar yaptı. Ebu Muhammed İkinci Abdullah, her yıl ödediği vergiyi vermeyip ad ma hutbe okutunca, Hızır Bey 1550 (H. 957) senesinde Tlimsan’ı kuşatarak ele geçirdi ve Abdulvadi Devleti’ne son verdi.
Abdulvadiler, çok zengin olmamalarına rağmen baskentleri Tlimsan’da camiler, mektepler ve muhteşem saraylar yaptırdılar. Tlimsan onlar zamanında önemli bir merkez haline geldi.
1) Düvel-i İslâmiyye; sh. 57
