Büyük târih ve edebiyat âlimi. İsmi, Ahmed bin Ya’hyâ bin Câbir bin Dâvûd el-Belâzûrî’dir. Künyesi, Ebû Ca’fer, Ebû Bekr ve Ebû Hasen gibi değişik şekillerde bildirilmiştir. Belâzûrî nisbeti ile meşhûr oldu. Doğum târihi bilinmemektedir. Sekizinci asrın sonlarında, Bağdâd’da doğduğu kabul edilir. Dokuzuncu asırda yetişmiştir. Fars asıllı olduğu da söylenir. 892 (H. 279) senesinde vefat etti.
Belâzûrî, önce Bağdâd’da bulunan âlimlerin derslerine devam etti. Onlardan hadîs-i şerîf, siyer ve çeşitli ilim dallarında çok faydalandı. En çok ders aldığı âlimler; Hüseyn bin Ali el-Esved, Kasım bin Sellâm, Ali bin Muhammed el-Medâinî, Vâkıdî’nin kâtibi olan İbn-i Sa’d’dır.
Belâzûrî, Irak âlimlerinden kâfî derecede faydalandıktan sonra Şam’a gitti. Orada devrin büyük âlimlerinden Hişam bin Ammâr ile Ebû Hafs Dımeşkî’nin derslerini dinledi. Sonra Şam çevresinde âlimlerin bulunduğu Humus, Antakya, Cezîre, Rakka ve Rum sınırlarını dolaştı. Böylece Belâzûrî, Irak ve Şam gibi önemli iki ilim merkezinin özellikle târih hakkındaki bilgilerini kendisinde toplamış oldu. Şam, Humus, Menbec, Rum hududu ve Antakyalılardan, oraların fethi ve târihi ile alâkalı çok malûmat topladı ve bu bilgilerle eserlerini zenginleştirdi.
Hocalarının yanında yaptığı ilmî yolculuklarının, halîfelerin saraylarına gidip gelmesinin ve edindiği kültürün, târihî yönden eser vermesinde büyük te’siri oldu. O, İbn-i Sa’d vasıtasıyla, Vâkıdî’nin fetihlerle alâkalı bütün rivayetlerini elde etti. Medâînî’nin bizzat kendisinden fetihler ve memleketlere dâir yazdığı bir çok kitabındaki rivayetleri aldı. İbn-i Kelbî’nin torunu vasıtasıyla dedesinin neseplere (soylara) dâir yaptığı rivayetleri, Kasım bin Selâm’dan uşr ve haraç ile alâkalı mevzuları öğrendi. Bütün bunların sonunda, memleketler hakkında bilgili ve ufku geniş bir tarihçi, neseb âlimi, geçmiş hâdiseleri rivayet eden (nakleden) bir râvi durumuna geldi. Farsça da öğrenen Belâzûrî, Ahd-i erdeşir adlı eseri Arabçaya tercüme etti.
Belâzûrî’nin böyle derin bir kültüre sâhib oluşu, devletin ileri gelenlerinin iltifat ve hürmetine vesile oldu. Halîfe el-Mu’tez, oğlu Abdullah’ın yetiştirilmesi için onu vazifelendirdi ve çocuğun eğitimi için beş sene uğraştı. Halîfe el-Mu’tez’in vefatından sonra saraydan çıkarıldı. Bir müddet sonra geçim sıkıntısı çekmeğe başlamasına rağmen, Halîfe ve vezirler yardım etmedi, ömrünün sonlarına doğru hastalandı ve bir süre sonra, 892 yılında vefat etti.
Pek çok kimse, bilgilerinden istifâde etmek için uğraştı. Çok talebesi vardı, onun talebelerinden iki tanesi büyük âlim Vekî’el-Cerrâh ve Ca’fer bin Kudâme’dir. Dehâveyh; “Fihrist sahibi Muhammed bin İshâk en-Nedim, Belâzûrî’nin talebesidir” demekte ise de burada bir hatâ vardır. Zîrâ Fihrist sahibi, Belâzûrî’ye yetişmemiştir. Ancak buradaki yanlışlık şuradan doğuyor: Belâzûrî’den ders alan Yahya bin Nedîm’dir. Yahya kelimesi hatâ olarak Muhammed olarak yazılmıştır. Yahya bin Nedim ise, halîfelerin yakınlarından olan bir ailedendir.
Belâzûrî’nin eserleri çoktur. Fakat şu ikisi çok meşhûrdur:
1-Fütûh-ül-Büldân: Peygamber efendimizin gazalarından, Suriye, Cezire, Mağrib, Irak ve İran’ın fetihlerinden bahsetmektedir. Yeri geldikçe, hâdiselerin geçtiği yerlerin, ilmî, kültürel ve diğer ictimâî ahvâlinden, vergi mes’elelerine ve Arabça’nın tarihçesine dâir kıymetli bilgiler vardır. Eser, yazıldığı asra kadar olan devrede, Müslümanların yaptığı fetihler için iyi bir kaynaktır. İngilizce, Almanca ve eksik bir şekilde Latince’ye de çevrilmiştir.
2-Kitâb-ul-Ensâb ve’l-Ahbâr; Zehebî bu eserin Ensâb-ül-Eşrâf olduğunu söyler. Belâzûrî, bu kitabına Peygamber efendimizin mübarek hayatlarıyla başlamıştır. Sonra Abbasîler ve Emevîleri anlatır. Sonra bunların dışında kalan Kureyşlilerden, Mudar kabîlesinin kollarından bahseder. Son kısmı, sâdece Kay kabîlesinin Sakif kolunu anlatır. Haccâc’ın hayâtını çok tafsilâtlı anlatmıştır
