Meşhûr hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Ahmed bin Hüseyn bin Ali bin Mûsâ el-Hüsrevcirdî, künyesi Ebû Bekr’dir. Nisbesi Beyhekî olup, onunla meşhûr olmuştur. Nişâbûr’un Beyhek kasabasının Hüsrevcird köyünde, 944 (H. 384) yılının Şa’bân ayında doğmuştur. Yüzden fazla âlimden ilim öğrenip büyük âlim oldu ve ilmin minaresi denildi.
Pek çok âlim yetiştirdi. Kelâm ilminde de, Ehl-i sünnet itikadına büyük hizmetler yaptı. Çeşitli ilimlerde, bilhassa hadîs, fıkıh ve kelâm ilmine ait binden ziyâde kitap te’lif etti.
Şafiî fıkhı öğretmesi için Nişâbûr’a çağrıldı. Her ne kadar memleketine dönmek istediyse de, 9 Nisan 1066 (10 Cemâzil-evvel 458)’de vefat etti. Mübarek naşı, memleketine götürüldü.
Küçük yaşta ilim tahsîline başlayan Beyhekî (rahmetullahi aleyh), zekâsının keskinliği, hafızasının kuvveti, öğrendiği şeyler üzerindeki arzusu ve ilim öğrenmekteki ihlâsı ile, hocalarının dikkat ve teveccühlerini üzerinde toplamıştı. Horasan’da; Ebü’l-Hasen Muhammed bin Hüseyn (hocalarının en âlimi), Hâkim Ebû Abdullah (Beyhekî, onun talebelerinin en büyüğüdür.), Ebû Tâhir ez-Ziyâdî, Ebû Bekr bin Fûrek, Ebû Ali Rodbârî, Abdullah bin Yûsuf bin Baniiyye ve Ebû Abdûrrahmân es-Sülemî’den Bağdâd’da; Hilâl bin Muhammed el-Haffâr, Ebû Hüseyn bin Bişrân, İbn-i Ya’kûb el-Iyâdf den, Mekke’de; Hasen bin Ahmed bin Ferrâ ve pek çok âlimden, Kûfe’de; Cemâh ibni Nezîr ve daha pek çok âlimden ilim öğrendi.
Hadîs öğrendiği hocaları yüzden fazladır. Şafiî fıkhını ise, Ebü’l-Feth Nasır bin Muhammed el-Ümerî’den öğrendi. Fakat hadîs ilmine daha düşkün idi. O, İmâm-ı Nesâî’nin Sünen, Tirmizî’nin Cami ve İbn-i Mâce’nin Sünen’inden hadîs almadı. Fakat Hâkim’in rivayetlerinin ekserisini alırdı. Niyetinin güzelliği ve ihlâsı sebebiyle, herkes huzuruna gelir, hıfzına ve anlayışının kuvvetine hayran kalırdı.
Şeyh-ül-İslâm Ebû İsmail el-Ensârî (icazet alarak), Zahir bin Tâhir, Ebû Abdullah el-Ferâvî, Abdülcebbâr bin Muhammed, Ebû Hasen Abdullah bin Muhammed bin Ahmed, oğlu İsmail bin Ahmed ve pek çok âlim Beyhekî’den ilim ve hadîs-i şerîf öğrenmişlerdir.
Ebû Hasen Abdülgâfûr, Nişâbûr Târihi’nin zeylinde; “Ebû Bekr Beyhekî, fakîh, hadîs hafızı ve usûl (Usûl-i hadîs ve fıkh) âlimidir. Hafızasının kuvveti ve şüphelilerden kaçınması, haramlardan sakınması ve öğrendiği şeyleri muhafaza etmesi hususunda asrının bir tanesiydi. Hâkim’in (rahmetullahi aleyh) talebelerinin en büyüğü olup, ondan sonra pek çok âlimden ders gördü ve öğrendiği ilimlerin üzerine ilim kattı. Daha genç yaşta hadîs-i şerîf yazmaya ve ezberlemeye başlamıştı. Sonra fıkıhta da büyük âlim oldu. Aza kanâat eden, haramlardan sakınan bir zâttı” buyurmuştur.
İmâm-ı Beyhekî, daha 22 yaşında iken kuvvetli bir azimle kitap te’lifine yöneldi. Hakkında kitap yazdığı konulan derinliğine, ince ve îtinâlı bir şekilde ele aldığından, büyük âlimler, eserlerini çok beğenmişler ve takrîzler (medhiyeler) yazmışlar, aklını, zekâsını ve ilmî üstünlüğünü ifâde etmişlerdir. Seçtiği konularda, evvelâ istihare yapar, sonra cenâb-ı Hak’dan yardım isterdi.
Devamlı okur, araştırır, tasnîf eder, eserlerini öğrencilerine okutur, ilimle meşgul olur, fakîrliğe sabreder, hâlinden hiç şikâyet etmezdi. Az yer, az içerdi. Kırkdört yaşından sonra, vefatına kadar otuz sene bayram günleri hâriç devamlı oruç tutmuştur.
Çeşitli konulara dâir binden ziyâde eser te’lif eden İmâm-ı Beyhekî’nin yazdığı kitaplardan bâzıları şunlardır:
1-Es-Sünen-ül-kübrâ: Hadîs kitabıdır. Eshâb-ı kiram aleyhimürrıdvân ve Tâbiîn’in isimleri, senet ve râvîleri içerisine alan bir fihristle beraber on cild hâlinde Hindistan’da, sonra da Beyrut’ta basılmıştır.
2-Es-Sünen-üs-sugrâ: İki cilddir. Yazma olup, basılmamıştır. Bu eser, Es-Sünen-ül-kübrâ’nın muhtasarıdır.
3-El-Esmâ’ ves-sıfât
4-Delâil-ün-nübüvve
5-Menâkıb-üş-Şâfiî
6-Ma’rifet-üs-Sünen vel-âsâr
7-El-Kırâatü half-el-imâm
8-Şu’ab-ül-îmân
9-Et-Tergîb vet-terhîb
10-Kitâb-üz-zühd-il-kebîr
11-El-Ba’sü ven-nüşûr
12-El-Hılâfiyât
13-Fedâil-üs-Sahâbe,
14-El-Medhâl iles-Sünen-il-kübrâ,
15-El-Mebsût,
16-El-Âdâb,
17-Nüsûs-üş-Şafiî,
18-El-Erbe’ûn-el-kübrâ,
19-El-Erbe’ûn-es-sugrâ,
20-Cüz’ün fir-rü’ye,
21-Menâkıb-ı Ahmed bin Hanbel (rahmetullahi aleyh),
22-El-İ’tikâd âlâ Mezheb-is-selefî Ehl-is-Sünneti vel-cemâ’a: İsminden de anlaşıldığı gibi, bu kitapta Ehl-i sünnet itikadında olan Selef-i sâlihînin akidesinden bahsedilmektedir. Mısır’da basılmıştır.
23-Ahkâm-ül-Kur’ân: Bunu, İmâm-ı Şafiî’nin sözlerinden toplamıştır.
24-Hayât-ül-enbiyâ fî Kubûrihim,
25-İsbâtu azâb-il-kabr,
26-El-Kader,
27-Fedâil-ül-evkât,
28-El-İsrâ,
29-El-îmân,
30-Kitâb-üd-de’avât-il-kebîr,
31-Kitâb-üd-de’avât-is-sagîr,
32-Risale fi hadîs-il-cuybârî,
33-El-Câmi’ fil-Hâtem,
34-Yenâbî-ul-usûl,
35-Risale Ebî Muhammed elcüveynî,
36-Câmi’u Ebvâbi kırâet-il-Kur’ân,
37-Kitâb-ül-intikâd âlâ Ebî Abdillah eş-Şâfîî, 38-Kitâbu Eyyâmi Ebî Bekr es-Sıddîk.
