Hindistan’ın Canvnpûr bölgesinde, 1394 (H. 797) senesinde, Melik Server adında bir bey tarafından kurulan devlet. Cavn-pûr, Benares’in kuzeyindeki Gumtî nehri üzerinde daha sonra Bihâr ve Oudh eyâletlerini meydana getiren topraklar arasında idi.
Tuğluk sultânı Mahmûd, tahta çıktığı zaman, Delhi’nin doğusunda ayaklanan hindûlara karşı yolladığı Hoca Cihan lakabıyla meşhûr olan Melik Server, Sultan-üş-Şark ünvanıyla Cavnpûr’da bağımsızlığını îlân etti. Eline geçirdiği topraklar, batıda Cumna ırmağına yaklaşmakta idi. Doğuda ise, Tirhut’u ve Bihar bölgesinin bir kısmını da içine alıyordu. Timur’un 1399 (H. 802)deki Hindistan seferi sırasında tarafsız kalan Melik Server aynı sene vefat etti. Yerine evlâtlığı Melik Karanfil geçti. Melik Karanfil, Mübarek Şah ünvanını alarak kendi adına hutbe okuttu ve para bastırdı.
1402 senesinde Mübarek Şah ölünce, yerine kardeşi İbrahim geçti. O sırada son Tuğluk sultânı Mahmûd Hân, Majlu ikbal Hân’ın elinde kukla idi. Mallu İkbal, Kanevç’i geri almak için Sultan İbrahim’in üzerine yürüdü, ikbal Hân’ın zulmünden bıkan Mahmûd Hân, Sultan İbrahim’in yanına sığındı. Ondan yüz bulamayınca Kanevç’i az sayıdaki adamı ile ele geçirdi. Sultan İbrahim onun üzerine yürümedi. İkbal Hân da Kanevç’e saldırmayarak geri döndü.
1405 (H. 808) senesinde Multan ve Dipalpûr’a hâkim olan Hızır Hân, ikbâl Hân’ı yenip öldürdü. Bunun üzerine Sultan Mahmûd Tuğluk, Kanevç’den ayrılarak Delhi’ye gitti. Bu durumda faydalanan İbrahim Şah, Kanevç’i geri aldı. Dehli üzerine yürüdü ise de, Gücerat hükümdarının, Tuğluk sultânının yardımına geldiğini öğrenince geri döndü.
Sultan İbrahim, dînine çok bağlıydı. Alimleri ve edibleri korurdu. Bengal’de çok nüfuz kazanan raca Ganeş adında bir hindû kralın müslümanlar üzerindeki baskısını durdurmak için, Şeyh Kutb-ül-Alem’in isteği üzerine 1409-1414 seneleri arasında Bengal üzerine yürüdü. Raca Ganeş, oğlunu, islâmiyet’i öğretmesi için Şeyh’e gönderince, İbrahim Şah yine Şeyh’in isteği üzerine seferden vazgeçti. Sultan İbrahim, Cavnpûr’da, büyük kapılarıyla meşhûr Atala Câmii’ni yaptırdı.
İbrahim Şah, 1436 senesinde ölünce, yerine oğlu Mahmûd Şah tahta çıktı. Mahmûd Şah zamanında Delhi ile Cavn-pûr arasında, devletin yok olmasıyla sonuçlanacak olan aralıklı, fakat çok uzun süren harbler başladı. Bu savaşlar zincirine 1451 senesinde Behlül Ludi’nin, Multan’ı almak için sefere çıkması sebeb oldu. Behlül’ü istemeyen bâzı beyler, Mahmûd Şâh’ı Delhi’ye davet ettiler. Bunun üzerine o da Delhi’yi kuşattı. O sırada seferde olan Behlül, sür’atle geri dönüp onun ordusunu bozguna uğratarak Delhi’yi kurtardı.
Bu galibiyetten sonra Behlül, Pencap işlerinden çok, Delhi’nin doğusundaki duruma önem verdi. Düab’da ve Gence kıyılarındaki topraklardan Delhi’ye ait olanlara ve Cavnpûr’la çekişilen kısımlara kesin biçimde el koymak için harekete geçti. Bu yüzden iki devlet arasında kesin bir sonuç vermeyen harbler oldu. 1457 senesinde Mahmûd Şah, böyle bir harbde öldü. Yerine geçen oğlu Muhammed, kısa bir süre tahtta kaldıktan sonra indirilerek, yerine kardeşi Hüseyn geçirildi.
Hüseyn Şah, Multan’daki Seyyid hanedanının son hükümdarı Âlem Şah’ın damadı idi. Karısı Celile onu, iktidarı ele geçiren Ludi’lerden, babasının intikamını almak için kışkırtıyordu. Buna karşı Hüseyn tahta çıkınca, Behlül ile dört senelik bir andlaşma yaptı. Bin dört yüz filin de bulunduğu büyük bir ordu ile Orisa’daki hindular üzerine yürüdü. Yolda Tirhut’u yağma etti. Orisa racası, toprakları yağmalandıktan sonra, haraç vermeyi kabul etti. Daha sonra Hüseyn Şah, 1466-67 senesinde Gvvalyar’ı kuşattı. Gvvalyar racası onun hâkimiyetini kabul etti.
1473 senesinde Hüseyn Şah, karısının teşviki ile yüz kırk bin atlı ve bin dört yüz fil ile Delhi üzerine yürüdü. Delhi havalisinin tamâmını ele geçirdi. Behlül Ludî’nin elinde yalnız Delhi’nin merkezi kaldı. Hüseyn Şâh’ın ordusunun gücünden korkan Behlül Ludi, Malva sultânı Mahmud Kalaç’tan yardım istedi ve karşılık olarak ona bâzı yerler vermeyi teklif etti. Fakat Sultan Mahmûd’dan bir haber gelmeden, Hüseyn Şah, Delhi önlerine gelmişti. Bu durum karşısında Behlül, onunla barış yapmak istedi. Hüseyn Şah sulh teklifini kabul etmeyince, Behlül Ludi on sekiz bin kişilik ordusuyla onun büyük ordusunun karşısına çıkmak zorunda kaldı.
Bu iki ordu Cemre nehrinin iki yakasında bir müddet karşılıklı beklediler. Hüseyn, önündeki nehre güvenerek, askerlerini bölgenin türlü yerlerini yağmalamak için dağıtınca, Behlül, bu fırsattan faydalanarak suyu geçip Hüseyn Şâh’ın ordugâhını bastı. Hüseyn Şah, harb meydanından kaçtı ise de karısı Celîle, Behlül’e esir düştü. Hüseyn Şah, bir sîne sonra yine büyük bir ordu ile Delhi üzerine yürüdü. Behlül Ludi, ondan barış istedi ise de yine kabul etmedi. Bu durum karşısında iki ordu tekrar karşılaştı. Hüseyn Şah bu sefer de yenildi.
Bu harbler, bir kaç sefer daha yapıldı ise de hep Hüseyn Şâh’ın aleyhine neticelendi. En sonunda Cavn-pûr şehri ve ülke topraklarını eline geçiren Behlül Ludi, kendi oğlu Barbey’i 1479 senesinde Cavnpûr tahtına geçirdi. Barbey, bağımsız bir sultanmış gibi Hüseyn Şâh’a kendi adına hutbe okutmak ve para bastırmak hakkını tanıdı ise de bu bir gösterişten ibaretti. Gerçekte Cavnpûr Devleti ortadan kalkmış, ülke tekrar Delhi’ye bağlanmıştı. Bengal’e sığınan Hüseyn Şah, orada 1500 senesine kadar yaşadı.
Delhi ve Bengal sultanlıkları arasında bulunan Cavnpûr Sultanlığı, kuvvetli bir müslüman devleti idi. Başta bulunan sultanlar, bölgede islâmî kültürün gelişmesinde önemli rol oynadılar. Cavnpûr, Doğu’nun Şîrâz’ı olarak meşhûr oldu. İbrahim Şah zamanında Cavnpûr”da İslâmî mimarînin güzel bir mahallî ekolü gelişti.
CAVNPÛR ŞARKÎ SULTANLARI
Sultanlar Tahta Çıkışı
Melik Server 1394 (H. 796)
Mübarek Şah 1399 (H. 802)
İbrahim Şah 1402 (H. 804)
Mahmud Şah 1440 (H. 844)
Muhammed Şah 1457 (H. 861)
Hüseyn Şah 1458 (H. 862)
