“Ben kavmi için Cüveyriye’den hayırlı ve mübarek bir kadın bilmiyorum.” Hz. Âişe (r.anha) Hazreti Cüveyriye binti Hâris radıyallahu anhâ, esâretten sonra saâdeti, mutluluğu ve hakîkî hürriyeti yakalayan genç bir annemiz…
Cüveyriye validemiz, Peygamberimizin diğer hanımları gibi çok hayırseverdi. Kendisi yemez, fakirlere yedirirdi. Peygamberimiz bir defasında onun odasına gelmişti. “Yiyecek bir şey var mı?” diye sordu. Hz. Cüveyriye, “Vallahi yanımda yiyecek yok. Biraz kemik vardı, onu da sadaka olarak verdim.” dedi
Peygamberimizin bu mübarek hanımı, Hicret’in 56. yılında 65 yaşındayken vefat etti. Cenaze namazını Mervan bin Hakem kıldırdı.
İsmi ve nesebi: Cuveyriye bt. El-Haris b. Abdilmuttalib b. Haşim. Zehebi, cim harfiyle başlayan hanım sahabelerin sonunda şöyle der:
“Cuveyriye: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in kendisine: “Ben senden sonra dört cümle söyledim…” buyurduğu kimsedir. Hadisi Müslim rivayet etmiştir.676
İbn Hibban el-Enva’da şöyle der: “O, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in amcasının kızıdır.” Dediği gibidir. O müminlerin annesidir. Nitekim İbn Abbas radıyallahu anhuma bunu ondan rivayet etmiştir.
Derim ki: Onu müminlerin annesi Cuveyriye bt. El-Haris’in hâl tercemesinde Tirmizi’nin siyakı ile zikrettim. Müslim’in Suf-yan b. Uyeyne — Al-u Talha’nın azatlısı Muhammed b. Abdirrah-man — Kureyb — İbn Abbas radıyallahu anhuma yoluyla Cuveyriye radıyallahu anha’dan rivayetindeki lafzı şöyledir:
“Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onun yanından sabah erkenden çıktı…”
Mis’ar — Muhammed b. Abdirrahman — Kureyb Ebu Rişdeyn tarikiyle gelen rivayette: “Resülullah sallallahu aleyhi ve sellem sabah namazı vakti veya sabah namazından sonra ona uğradı…” şeklindedir. Bu İbn Mace’nin Sünen’indeki rivayettir. Tirmizi ve Nesai’nin Şu’be – Muhammed b. Abdirrahman yoluyla yaptığı rivayette İbn Ayyaş Cuveyriye radıyallahu anha’dan şöyle naklet-miştir:
“Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem ona uğradığında o teşbih ile meşguldü.”
El-Hasen b. Sufyan’m Müsned’inde Kuteybe — Sufyan b. Uyeyne yoluyla, Müslim’in isnadıyla îbn Abbas radıyallahu anhu-ma şöyle demiştir:
“Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem çıktığında ben namazgahtaydım. Sabah olurken geri döndü…”
Ebu Nuaym, Mustahrac’mda rivayet ettikten sonra şöyle demiştir: “Bu rivayetin baş tarafında bir kıssa vardı, ben onu terk ettim.”
Derim ki: Ebu Avane Sahih’inde bunu Şuayb b. Amr – Sufyan yoluyla diyerek İbn Abbas’a kadar olan isnadını zikretmiştir. Şöyle demiştir:
“Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem Cuveyriye’nin yanından çıktı ve bizim yanımıza geldi. Onun ismi Berre idi. Cuveyriye olarak değiştirdi. “Berre’nin yanından çıktı” denilmesinden hoşlanmadı. O çıktığında Cuveyriye namazgahında idi…” hadisi böy-lece zikretmiştir. Bu ziyadeden şu anlaşılmaktadır: Cuveyriye bt. El-Haris el-Huzaiye radıyallahu anha Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in eşidir. Zira Müslim Sufyan b. Uyeyne yoluyla İbn Abbas radıyallahu anhuma’ya kadar ulaşan isnadıyla bunu hadisin bir parçası olarak zikretmiştir. Aynı şekilde Muhammed b. Sad da Müminlerin annesi Cuveyriye’nin hâl tercemesinde Sufyan b. Uyeyne’den rivayet etmiştir.
Yine îbn Sad’m İbn Uyeyne tarikiyle rivayetinin baş tarafında şöyle der:
“Cuveyriye’nin ismi Berre idi. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ona Cuveyriye ismini verdi. Sabah namazım kıldıktan sonra onun yanından çıktı. Kuşluk vaktinde geri döndüğünde o namazgâhtaydı..
Bu rivayetten anlaşılıyor ki o müminlerin annesi’dir. Muvaffak kılan Allah’tır.
Cuveyriye bt. El-Haris el-Huzaiye radıyallahu anha677
İsmi ve nesebi: Cuveyriye bt. El-Haris b. Ebi Dırar b. Habib b. Cezime Mustalik b. Amr b. Rebia b. Harise b. Amr el-Huzaiye el-Mustalikiyye.
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem 5. veya 6. Yılda Mus-talikoğullarıyla Mureysi Gazvesinde savaştığı zaman onları esir aldı. Esirler arasında Cuveyriye de vardı. O zaman Musafî b. Saf-van el-Mustaliki’nin nikahındaydı. Ganimet taksiminde Sabit b. Kays’ın payına düşmüştü.
İbn İshak, Aişe radıyallahu anha’dan rivayet ediyor: “Resû-lullah sallallahu aleyhi ve sellem beni mustalik esirlerini taksim edince Cuveyriye, Sabit b. Kays b. Şemmas’ın veya amcasının oğlunun payına düştü. Kendisi için mükatebe anlaşması yazdı. Güzel bir kadındı. Kimse görmeden kendisi için aldı. Sonra mukate-be anlaşmasında yardım istemesi için Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’e götürdü. Aişe radıyallahu anha dedi ki:
“Onda hiç görmediğim bir şey görüldü. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in yanma girdiğinde:
“Ey Allah’ın Resûlü! Ben kavminin efendisi olan el-Haris’in kızı Cüveyriye’yim. Başıma gelen belalar sana gizli değildir. Kendim için mukatebe yaptım. Bu konuda bana yardım et” dedi. Bunun üzerine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem:
“Senin için bundan daha hayırlısı yok mudur? Kurtuluş paranı ödeyeyim ve seninle evleneyim” buyurdu. O da:
“Evet” dedi.678
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’in onu nikahladığı insanlara ulaşınca:
“Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in akrabaları oldular.” diyerek ellerinde bulunan Mustalikoğulları kabilesine mensup esirleri serbest bıraktılar. Böylece Mustalikoğullarından yüz aile azat edildi. Kavmine Cüveyriye’den daha bereketli gelen bir kadın olmamıştır.”
Tirmizi, İbn Abbas yoluyla, Cuveyriye bintu’l-Haris radıyal-lahu anhum’den rivayet ediyor:
“Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem mescidindeyken onun yanma uğradı. Sonra gündüzün yarısında tekrar uğradığında şöyle buyurdu:
“Hâlâ buna devam mı ediyorsun?” Cuveyriye radıyallahu anha:
“Evet” dedi. Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Dikkat et, sana söylemen için bazı kelimeler öğreteyim: Subhane adede halkihi… (devamı: Subhanallahi rıda nef-sihi, subhanallahi zinete arşihi ve subhanallahi midade kelimati-hi = Yarattıkları sayısınca Allah’ı teşbih ederim. Allah’ı kendisinin razı olacağı şekilde teşbih ederim. Allah’ı arşın ağırlığınca teşbih ederim. Kelimelerin miktarınca Allah’ı teşbih ederim.)”679
Ebu Kılabe’nin mürsel rivayetinde şöyle demiştir: “Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem Cuveyriye’yi esir almıştı. Onu nikahlamak isteyince babası geldi ve:
“Kızım gibisi esir alınmamıştır. Onu serbest bırak.” dedi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de:
“Daha hayırlısını yapsam senin için iyi olmaz mı?” dedi. O da:
“Evet” dedi. Cuveyriye’yi babasına götürdü ve durumu anlattı. Cuveyriye radıyallahu anha:
“Ben Allah ve Resûlünü tercih ederim” dedi. İsnadı sahihtir.
Cuveyriye radıyallahu anha Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem’den çok sayıda hadis rivayet etmiştir. Kendisinden de; İbn Abbas, Cabir, İbn Ömer, Ubeyd b. Es-Sebbak, kardeşinin oğlu et-Tufeyl ve başkaları rivayette bulunmuşlardır.
İbn İshak, Cuveyriye radıyallahu anha’nın ilk kocasının isminin İbn Zi’ş-Şakr olduğunu zikreder. El-Vakıdî ise: “Musafi b. Safvan b. Zi’ş-Şakr b. Ebi’s-Serh olduğunu ve Mureysi gazvesinde öldürüldüğünü” söylemiştir.
Buhari’nin Sahih’inde Cuveyriye radıyallahu anha’dan şöyle rivayet edilir: “Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onun yanına bir Cuma gününde girmişti. Cuveyriye radıyallahu anha oruçlu idi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem:
“Dün de oruç tuttun mu?” dedi. O:
“Hayır” dedi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem:
“Peki yarın tutacak mısın?” diye sorunca:
“Hayır” dedi. Bunun üzerine:
“O halde orucunu aç” buyurdu.
Müslim’in680 rivayetinde Cuveyriye radıyallahu anha şöyle demiştir: “Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem yanıma geldi ve:
“Yemek var mı?” buyurdu…”
Sahihu Müslim’de şöyle geçer: “İsmi Berre idi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onun ismini Cuveyriye olarak değiştirdi. “Berre’nin yanından çıktı.” denilmesinden hoşlanmıyordu.”
Denildi ki: hicretin 50. yılında vefât etmiştir. 56 yılının rebi-ulevvel ayına kadar yaşadığı da söylenmiştir. Bunu Vakidi belirtmiş ve şöyle demiştir:
“Cenaze namazını Mervan kıldırdı.” 65 sene yaşadığı söylenmiştir
675 El-İsabe (11010) Tecridu Esmai’s-Sahabe (2/257)
676 Müslim (2726)
677 El-İsabe (10999) Usdu’l-Gabe (6822) Tecrid (2/256)
678 Taberani (160) İbn Sad (8/84)
679 Tirmizi (3555)
680 Müslim (2480)
