Tâbiînden, meşhûr hadîs âlimi ve velî. Aslen İranlıdır. Kendisine Tâvûs-i Himyerî de denir. Tâvûs’un görüşleri başta hadis kitapları olmak üzere tarih, tabakat, tefsir, fıkıh ve hilâf kitaplarında yer aldığı kadarıyla bilinmektedir.
TAVUS B. KEYSAN ve MUHAMMED B. YUSUF ES-SEKAFÎ “Şimdiye kadar Tavus b. Keysan’ın benzeri hiç kimseyi görmedim.”
– Amr b. Dinar-
Hidayet yıldızlarından ellisiyle aydınlanan, nurun bürüdüğü ve üzerine nur fışkıran…
Kalbinde nur…
Dilinde nur olan…
Nurun peşinde koşan…
Muhammed medresesinin (okulunun) büyüklerinin elli tanesinin elinde yetişen…
İşte bu, iman sağlamlığı,
Konuşmada samimîlik,
Dünyanın geçici olduğunda yücelme,
Allah’ın rızasında fedakârlık.
Hak sözü söylemenin pahası ne kadar ağır olursa olsun, onu açıktan haykırma konusunda Resûlüllah’ın (s.a.v.) sahabesine ait bir tablodur.
Muhammed’in medresesi ona, dinin nasîhat olduğunu; Allah i-çin, kitabı, peygamberi ve müslüman imamlar ve halk için nasîhat olduğunu öğretmişti.
Tecrübe ona, bütün iyiliğin, idarecinin yanında başladığını ve onun yanında bittiğini öğretmişti.Çünkü idareci iyi olursa, idare edilenler de iyi olurdu.
Eğer idareci bozuk olursa, idare edilenler de bozuk olurdu…
İşte Tavus1 lâkaplı Zekvan b. Keysan. Ona bu lâkap verilmişti, çünkü o fakihlerin Tavusu ve çağında onların en önde geleniydi.
Tavus b. Keysan Yemen halkındandı.
O sırada Yemen Valiliği Haccac b. Yusuf’un kardeşi Muham-med b. Yusuf es-Sekafî’nin üzerindeydi.
Haccac’ın otorite ve gücü artınca kardeşini Yemen’e vali olarak göndermişti…
Abdullah b. ez-Zübeyr hareketini bastırdıktan sonra Haccac’ın uyandırdığı korku artmıştı.
Muhammed b. Yusuf kardeşi Haccac’ın kötülüklerinden birçoğunu zatında topluyordu. Fakat onun iyiliklerinin hiçbiriyle övünmüyordu.
Kış günlerinde soğuk bir günün sabahında, yanında Vehb b. Münebbih’le2 birlikte Tavus b. Keysan onun huzuruna girdi.
Onlar JVluhammed b. Yusuf’un yanındaki yerlerini alınca Tavus ona öğüt vermeye başladı.
Halk da onun önünde oturuyordu.
Vali haciplerinden (odacı) birine. “Bir taylesan3 getir ve onu Ebu Abdirrahman’ın omuzlarına af dedi.
Hacip, değerli bir taylesan getirip onu Tavus’un omuzlarına attı.
Tavus öğüt verirken gittikçe coşuyordu.
Sükunetle omuzlarını hareket ettirmeye başladı. Nihayet taylesanı omuzundan attı, ayağa kalkıp oradan ayrıldı…
Muhammed b. Yusuf öyle öfkelendi ki yüzü, gözü kıpkırmızı kesildi.
Ancak hiçbir şey söylemedi…
Tavus’la arkadaşı dışarı çıktıklarında Vehb, Tavus’a şöyle dedi:
“Vallahi, onun bize öfkesini uyandıracak bir durum yoktu…3841 Tavus: Görünüşü güzel, boynu uzun bir kuştur. Alim ve Salihlerden birçoğu Tavus diye adlandırılmıştır.2 Vehb ibn Münebbih: Ehl-i Kitabl’la ilgili haberleri bilen Iran asıllı Yemenli bir tabiidir.3 Taylesan: Büyük zatların giydiği yeşil renkli, pahalı bir giysi.Eğer ondan taylesanı alıp satsaydın, parasıyla fakir ve zavallılara sadakalar verseydin, sana ne zarar gelir ve şerefinden ne eksilirdi.”
Tavus şu cevabı verdi:
“Eğer ben, benden sonraki alimlerin:
Tavus aldığına göre biz de alırız… demelerinden ve sonra aldıkları şey konusunda söylediklerini yapmamalarından korkmasaydım, bu dediğin şey olurdu.”
Sanki Muhammed b. Yusuf’a karşılık vermek, ondan intikam almak istiyordu.
Ona bir tuzak olarak, içinde yedi yüz dinar altın bulunan bir ke-. se hazırlamıştı. Maiyetinden becerikli birisini seçip ona şöyle dedi: “Bu keseyi Tavus b. Keysan’a götür ve ona vermeye çalış.
Eğer onu senden alırsa, sana bol bahşiş ve giyecekler verir, seni en yakın arkadaşlarımdan yaparım.”
Adam keseyle birlikte çıkıp Tavus’un oturduğu San’a yakınlarındaki Cened denilen köye geldi.
Yanına varınca onu selâmlayıp halini hatırını sordu ve:
“Ebu Abdirrahman! Bu, valinin sana gönderdiği harçlıktır” dedi.
Tavus: “Benim ona ihtiyacım yok” dedi.
Keseyi kabul etmesi için her çareyi denedi, ama o kabul etmedi…
Onu ikna etmek için her yolu denediyse de o reddetti…
Tavus’un bir dalgınlığını yakalar yakalamaz keseyi evin duvarındaki küçük bir pencereye koyup valiye döndü ve şöyle dedi:
“Ey vali! Tavus keseyi aldı.”
Muhammed b. Yusuf bundan memnun oldu ve onun hakkında konuşmadı.
Bunun üzerinden birkaç gün geçince iki adamını, keseyi ona götüren adamla birlikte gönderdi.
Onlara Tavus’a şöyle demelerini emretti: “Valinin elçisi yanılmış, başkasına gönderildiği halde, parayı sana vermiş.
Biz o parayı senden geri almak ve sahibine götürmek için geldik.”
Tavus: “Ben validen hiç para almadım ki onu geri vereyim” dedi.
Onlar: “Hayır” aldın, dediler.Tavus keseyi ona getiren adama dönüp:
“Ben senden bir şey aldım mı?!” dedi.
Adam korkarak: “Hayır, ancak parayı senden habersiz olarak şu pencereye koydum” dedi.
Tavus: “İşte pencere, içine bak” dedi.
O ikisi pencereye baktılar ve keseyi üzerine örümcek ağı örülmüş bir halde konulduğu gibi buldular. Keseyi alıp valiye geri götürdüler.
Sanki Azîz ve Celîl olan Allah, bu hareketinden dolayı Muham-med b. Yusuf’a kısasa kısas yapmak,
Kısasını da insanların gözü önünde tatbik etmek istemişti…
Peki bu nasıl olmuştu?
Tavus b. Keysan kendisi anlatır:
“Mekke’de haçtayken, Haccac b. Yusuf es-Sekafi bana, yanına gitmem için haber gönderdi. Yanına varınca, hoşgeldin dedi ve beni kendine yakın bir yere oturttu… Bana bir minder verip ona dayanmamı istedi…
Daha sonra, hac ibadeti ve diğer konularda halledemediği bazı şeyleri bana sormaya başladı. ,
Biz bu durumdayken, Haccac birisinin Ka’be çevresinde yüksek sesle telbiye getirdiğini (Lebbeyk Allahümme lebbeyk dediğini) duydu. Telbiye getirenin sesi kalpleri titretiyordu…
Haccac: “Bu telbiye getireni hemen bana getirin” dedi.
Adam Haccac’a getirildi. Ona şöyle dedi:
Sen kimlerdensin be adam!”
“- Ben müslümanlardanım.”
Sana bunu sormadım, sadece memleketini sordum.”
Yemen halkındanım.”
“- Valinizi (yani kendi kardeşini) ne halde bıraktın?”
Onu büyük ve iri, iyi giyimli, çok biner, çok girer, çıkar bir halde bıraktım…”
Sana bunları sormadım.”
O halde bana neyi sordun?”
Sana, size karşı davranışını sordum.”Onu zalim ve gaddar olarak…
Mahlûka (yaratılana) itaatkâr, Halik’a (yaratan’a) asi olarak bıraktım.”
Yanındakilerden utancından Haccac’ın yüzü kızardı ve adama:
“Onun, benim yanımdaki yerini bildiğin halde, seni onun hakkında böyle konuşmaya sevk eden nedir?” dedi.
Adam şöyle cevap verdi: “Onun, senin yanındaki yerinin, benim Allah’ın katındaki yerimden daha kıymetli olduğunu mu zannediyorsun.
Halbuki ben Allah’ın evine ziyarete gelmiş, Peygamberini tasdik eden ve ona olan borcunu ödeyen birisiyim.”
Haccac verecek cevap bulamayıp sustu.
Tavus şöyle dedi:
“Adam hemen kalkıp izin istemeden veya kendisine izin verilmeden çekip gitti.”
Arkasından ben de kalktım ve kendi kendime şöyle dedim:
“Adam salih (iyi) birisi, onu takip et ve insan kalabalıkları arasında kaybolup gitmeden önce onu yakala.”
Onu takip ettim. Kabe’ye gelmiş, örtüsüne sarılmış, yanağını duvarına koymuş:
“Allahım! Sana sığınıyorum…
Senin yanında korunuyorum…
Allahım! Beni, cömertliğine güvenen, cimrilerin cimriliğinden kurtularak senin garantinden hoşnut, bencillerin ellerindekilere ihtiyaç duymayanlardan et.
Allahım! Senden yakın ferahlığını…
Kadîm iyiliğini…
Ve güzel adetini istiyorum, ey alemlerin Rabbi…”
Daha sonra onu bir insan dalgası alıp götürdü ve o gözümün önünden kayboldu. Artık anladım ki bundan sonra ona kavuşma imkanı yoktu.
Arefe günü akşamı onu, müslümanlarla birlikte giderken gördüm. Ona yaklaştım ve şöyle dediğini duydum:
“Allahım! Haccımı, yorgunluğumu ve bitkinliğimi kabul etmediy-sen, benden,kabul etmemekle birlikte başıma gelene verdiğin ecirden bari beni mahrum etme.”Daha sonra halkın arasında gitti…
Karanlık onu örttü…
Onunla karşılaşmaktan ümidimi kesince:
“Allahım! Benim ve onun duasını kabul et…
Benim ve onun ricasına cevap ver…
Benim ve onun ayaklarını, ayakların kaydığı günde sabit kıl…
Beni, Kevser havuzunda onunla bir araya getir, ey cömertlerin en cömerdi!”
Tavus lâkaplı, yüce tabiî Zekvan b. Keysan’la bir daha birlikte olmak üzere…
Allah ondan razı olsun ve onu razı kılsın.
Huld cennetlerini onun makamı kılsın…
