SAİD ŞEMİD
İslamiyeti yaymak için Horasanan Anadolu’ya gelen gâzi dervişlerden. Kabri Tokat’ın Erbaa İlçesinin Koçak (Eksel) kasabasında olup ziyâret edilmektedir.
SEYYİD ÖMER EFENDİ
Horasan’dan Anadolu’ya gelen velîlerden.Yaşadığı devir kesin olarak bilinmemekle berâber 10-11. yüzyıllarda yaşadığına dâir çeşitli rivâyetler vardır. Anadolu’ya geldikten sonra Tokat yöresine Mâlum Seyyid Tekkesi’ne yerleşmiştir ki şimdi burası Dutluca kasabasıdır. Bölgeye yerleştikten sonra kısa zamanda etrafın en çok sevilen zâtları arasına giren ve ziyaretçisi eksik olmayan Seyyid Ömer Efendi vefâtına kadar halka İslâm dînini ve Ehl-i sünnet îtikâdını anlatmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında kapısı örülüp, kapatılan türbesi günümüzde ziyâretçilerle dolup taşmaktadır.
SÜMBÜL BABA
Selçuklu veziri Muinüddîn Pervâne’nin kızı Safiyeddin’e bağışlanmış bir köle olduğu rivâyet edilir. 13. yüzyılda Tokat’ta yaşamış olup, Hacı Bektâş-ı Velî hazretlerinin halîfesi olduğu bilinmektedir. Tokat’ta bulunan zâviyesini 1292 yılında kendisi yaptırmış olup, kabri de zaviyesinin içindedir.
ŞEYH MAHMÛD
Horasan’dan Anadolu’ya İslâmiyeti yaymak için gelen velîlerden. Kabri Tokat’ın Pazar ilçesinin, Erkilet mahallesinde Tekke Câmii bahçesinde olup ziyâret edilmektedir. Yanında bulunan üç kabir de kendisi gibi Horasan erenlerinden olan Şeyh Ömer, Şeyh Ahmed ve Şeyh Osman’a aittir.
ŞEYH ŞİHÂBÜDDÎN SÜHREVERDÎ
Tokat evliyâsından. On üçüncü yüzyılın sonlarıyla on dördüncü yüzyılın başlarında yaşamış olup 1335 yılında vefât etmiştir. Türbesi Tokat-Turhal’ın 400 metre kuzeyinde olup ziyâret edilmektedir.
TOKATLI İSHAK ZENCÂNÎ
Anadolu âlim ve velîlerinden. On yedinci asırda yaşamıştır. Âilesi Âzerbaycan’ın Zencan şehrinden Tokat’a göçmüştür. Bu sebeple Tokâtî yanında, Zencânî de denilmiştir. İyi bir medrese tahsîli görmüştür. Arapça ve Farsçaya vâkıftı. Zamânının büyük âlimlerinden olan Muhammed Vânî’den ilim öğrenmiştir. Ehl-i sünnet îtikâdında bir âlim olup, eserlerinde Ehl-i sünnet îtikâdını anlatmıştır.Manzûme-i Akâid adlı eseri bu mevzûdadır. Osmanlı sultanlarından Dördüncü MehmedHan ve İkinci Süleymân Han devrini görmüştür.
Yazdığı kitaplarda Ehl-i sünnet îtikâdını, fıkıh ilmini ve devrinin sosyal hâdiselerini işlemiştir. Ayrıca şâir olup çeşitli konularda şiirler yazmıştır.
Eserleri şunlardır:
1) Metâlib-ül-Musallî:Bu eseri Lütfullah Geydânî’nin Kitâb-ı Geydânî adlı Arapça fıkıh kitabına yazdığı bir şerhdir.
2)Şerh-i Cilâ-ül-Kulûb: İmâm-ı Birgivî’nin Mev’iza adlı eserine yazdığı bir şerhdir.
3)Sirâc-ül-Kulûb, 4)Usturlab, 5)Geydânî: Lütfullah Geydânî’nin Arapça yazdığı fıkıh kitabının manzum olarak Türkçeye tercümesidir. 6) Nazm-ül-Leâlî veya Manzûme-i Akâid adlı bu eseri âlimler tarafından çok beğenilmiş bir eserdir. 7) Nizâm-ül-Ulûm: Çeşitli ilimlerden bahseden bir eseridir.
Bir şiirinden:
Melekler tesbihin eyler semâda
İderler Zikrini kuşlar havada
Senin şükrün iderler yirde insan
Okurlar hamdini mektebde sıbyan
KAYNAKLAR
1) Türk Târihinde ve Kültüründe Tokat; s.603
