Semen-i Misl: Satılan malın piyasadaki fiyatı.
Semen iki çeşittir:
1- Semen-i müsemmâ; satıcı ile alıcının karşılıklı rıza ile aralarında satılan mal için belirledikleri bedeldir. Bu semen ister satılan malın bizzat tamam değerine uygun olsun, ister ondan eksik veya fazla olsun belirlenmiş bir semendir. Bu durumda semen-i müsemmâ satılan malın (mebîin) gerçek kıymeti olabileceği gibi, az veya çok, ondan fazla veya noksan da olabilir. Meselâ bir kimse değeri elli altın lira olan bir atı, elli altına satsa, semen-i müsemmâ gerçek değere uygun; altmış altına satsa, gerçek değerinden fazla; kırk altına satsa, gerçek değerinden noksan olmuş olur (Ali Haydar, Durerul-Hukkâm Şerh-i Mecelletil-Ahkâm, I, 239, Madde, 153).
2- Semen-i misil; satılan şeye, emsaline kıyasen ve bilirkişiler tarafından takdir edilen kıymete denir (O.Z. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III,172). Semen-i misil, satılan şeyin (mebîin) gerçek değerine denk olarak kararlaştırılandır.
Satış muamelesinden tarafların, akitte belirttikleri semenin, malın gerçek değerine denk olması şart değildir. Taraflar aralarında anlaşarak malın değerinin altında bir semen tesbit edebilirler. Ancak bu tesbitte gabn-i fahişe sapmamak gerekir. Gabn-i fahiş * olursa alıcı bu alış-verişi feshedebilir.
Muttak bey’de (yani para ile mal almada) semen bir miktar paradır. Bey’i sarfda da semen paradır. Ama mukayaza bey’inde semen bir ayn’dır.
Mecellenin 254. Maddesinde belirtildiği gibi, bey’ meclisi dağılıncaya kadar semen eksiltilebilir de, artırılabilir de. Meclisin dağılmasından sonra satıcı bir indirim yaparsa, bu indirime bağlı kalır. Semenin artırılması, alıcının bu artırımı kabulüne bağlıdır (Mecelle, Madde, 257).
Satış akdinde semen olarak ne öngörülmüşse borç öylece ifa edilir (Mecelle, Madde, 242). Bu sebeple taraflar, durumun gereğinden veya örften anlaşılmadıkça semeni, miktar, cins ve tür olarak açıkça kararlaştırmak ve harfiyyen yerine getirmek zorundadırlar (Mecelle, Madde, 230). Ancak taraflar semeni lira olarak belirtmiş olsalar da, alıcı borcunu bu liranın kesirleriyle de ödeyebilir (Mecelle, Madde, 241).
Müşterinin semeni peşin ödemesi genel kaidesi ancak taraftar dilerlerse semenin ödenmesini tecil edebilirler veya bunu takside bağlayabilirler.
Satış bedeli genellikle para cinsinden olur. Ancak İslâm hukukuna göre, zimmette borç olarak kalabilen standart mallar da satış bedeli olarak belirlenebilir.
Satım akdinde mübadele edilen şeyleri üçe ayırmak mümkündür.
1. Sürekli olarak satış bedeli vazifesi görenler. Altın, gümüş, bakır, nikel vb. madenlerden yapılan madeni paralarla kâğıt paralar bu niteliktedir.
2. Sürekli olarak satılan mal durumunda olan şeyler. Çarşı ve pazarda benzeri olmayan, zimmette borç olarak kalmaya elverişli bulunmayan kıyemî mallar böyledir. Elbise, halı, sebze, hayvan ve gayri menkuller bu niteliktedir. Bunlar tayin ile belirli hale gelir. Ölçü, tartı veya sayı ile satılmazlar. Satış bedeli olan para, zimmette borç olarak kaldığı halde, meselâ, bir hayvan zimmet borcu olmaz. Nitelikleri tam olarak belirlenemeyeceği için bunlar üzerinde selem akdi de yapılamaz (bk. “Selem”). Ancak istihsan deliline göre, elbisenin bir zimmet borcu olabileceği esası benimsenmiştir. Çünkü konfeksiyon üretiminde artık elbiseler standardlık kazanmıştır (bk. es-Serahsî, el-Mebsut, Beyrut 1398/1978, XII, 137; el-Kâsânî, Bedâyiu’s-Sanâyi; Beyrut 1394/1974, V, 234, VI, 82; İbn Âbidîn, Tenbîhu’r-Ruküd alâ Mesâili’n-Nüküd, İstanbul 1319, II, 61, 62; Ali Haydar, a.g.e., I, 339, 340; Feridun Ergin, İktisat, İstanbul 1964, s. 531 vd.; Hamdi Döndüren, İslâm Hukukuna Göre Kâr Hadleri, Balıkesir 1984, s. 81 vd.).
3. Hem satış bedeli hem de satılan mal olabilen şeyler. Bunlar çarşı ve pazarda kendi gibi bulunan şeyler olup “mislî mal” adını alırlar. Çoğulu “misliyât” tır. Ölçü, tartı veya standard olduğu için sayı ile alınıp satılan şeyler bu niteliktedir. Bunlar cins satışına elverişli olan mallardır. Buğday, arpa, kuru fasulye, nohut, mercimek, yumurta, sıfır kilometredeki otomobil gibi… Bunlar para karşılığında satılınca satılan mal (mebî’) durumunda olur. Fakat iki mislî mal birbiriyle trampa edilince, kullanılan ifadelerden hangisinin semen, hangisinin de satılan mal olduğu belirlenir ve ona göre işlem yapılır. Satılan mal kıyemî, bedeli mislî mal olursa bu bedel zimmette borç kalabilir. Mislî malların para dışında birbirleriyle trampa edilmesi halinde peşin mübadele şartı vardır. Aksi halde “nesîe faizi” söz konusu olur. Bir ton buğdayı, iki ton arpa karşılığında, fakat arpayı on gün sonra teslim etmek üzere değişmek gibi. Çünkü Allah elçisi şöyle buyurmuştur: “Âltını altınla, gümüşü gümüşle, buğdayı buğdayla, arpayı arpayla, tuzu tuzla, hurmayı hurmayla, eşit miktarda ve peşin olarak trampa ediniz. Eğer bu cinsler farklı olursa, peşin olmak şartıyla dilediğiniz gibi satış yapınız” (Müslim, Müsâkât, 81; Tirmizî, Büyü’, 23)
