Sa’yi abdestli olarak yapmak sa’yin sünnetlerindendir. Bilerek abdestsiz yapmak ise mekruhtur. Bununla birlikte, tavafı abdestli olarak yaptıktan sonra sa’y esnasında abdesti bozulan kişinin bu hâliyle sa’yini tamamlaması durumunda sa’yi geçerli olur (el-Fetâva’l-Hindiyye, I, 272).
Şafii mezhebine göre, abdestli olarak tavaf yapmak farzdır. Tavaf esnasında kişinin ebdesti bozulursa, gider abdestini alır ve geriye kalan şavtlarını / dolanımlarını tamamlar. Tavafı yeniden başlamak şart olmayıp sünnettir. (bk. V. Zuhaylî, el-Fıkhu’l-İslamî, 3/157)
Hanefi mezhebine göre ise, Kâbe-i Muazzama’yı tavaf etmek için abdest almak vaciptir. Bir kimsenin Kâbe’yi abdestsiz tavaf etmesi vacibi terk ettiğinden dolayı sorumlu olmakla beraber yaptığı, bu tavaf câiz ve geçerlidir. Ancak bu hususta Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmaktadır:
“Tavaf, namaz gibidir. Fakat tavaf sırasında konuşmak câizdir. Tavafta konuşan kimse hayırlı söz söylesin.” (Tirmîzî, Hacc, 112; Nesâî, Menasik, 126)
– Tavaf esnasında abdesti bozulan kişinin ne yapması gerekir?
Tavaf esnasında abdesti bozulan kişi, tavafı bırakıp abdest alarak kaldığı yerden tavafa devam eder; dilerse tavafı baştan başlayarak da yeniden yapabilir.
– Umre tavafının ilk dört şavtından birinde abdesti bozulan kimse, tavafa devam edip sa’y yapar ve saçlarını keserek ihramdan çıkarsa ne yapması gerekir?
Bu durumdaki kişinin tavaf ve sa’yi geçerli olur. Ancak tavafı abdestsiz yaptığı için kendisine dem (koyun veya keçi kesmek) gerekir. Şafii, Maliki ve Hanbeli mezheplerine göre ise, hadesten taharet tavafın sıhhat şartı olduğu için, bu durumdaki kişinin tavaf ve sa’yi geçerli değildir; abdest alıp ihrama bürünerek bunları yeniden yapar. Ayrıca ihramdan çıkma vakti gelmeden önce tıraş olup elbise giydiği için ceza gerekir. Buna göre, muhayyerlik haklarından yararlanarak iki dem, 6 gün oruç veya 12 fitre miktarı sadaka verme cezalarından herhangi birini tercih edebilir.
– Hanefi mezhebine mensup bir kimse umre veya ziyaret tavafı esnasında eli kanarsa Şafii mezhebini taklit edebilir mi?
Hanefi mezhebine mensup bir kişinin tavaf esnasında elinin kanaması halinde abdesti bozulur; bu durumdaki kimsenin yapması gereken abdestini alıp tavafını kaldığı yerden tamamlamak ya da yeniden yapmaktır. Şayet umre veya ziyaret tavafına abdestsiz olarak devam edecek olursa kendisine dem gerekir; abdest alıp tavafı yeniden yaparsa ceza düşer. Hastalık, yaşlılık ve aşırı izdiham gibi sebeplerle yeniden abdest almanın müşkil olduğu hallerde ise, şafii mezhebini taklit ederek tavafına devam edebilir.
– Umre tavafını abdestsiz yapan veya yaparken abdesti bozulup, yeniden abdest almadan tavafa devam edip tamamlayan kişinin ne yapması gerekir?
Umre tavafının tamamını veya bir kısmını, hatta bir şavtını cünüp, abdestsiz, loğusa veya adetli olarak yapmak dem gerektirir. İhramdan çıkmadan yeniden yapılması halinde ceza ortadan kalkar.
– Tavafın şavtlarının eksik yapılması durumunda ne gerekir?
Tavafın ilk dört şavtı farz, kalan üç şavtı ise vaciptir. Dolayısıyla ilk dört şavtı yapan kimsenin tavafı geçerli olur. Daha sonra eksik kalan şavtlar usulüne uygun olarak yapılırsa her hangi bir ceza gerekmez. Vacip olan bu üç şavtın biri veya daha fazlası yapılmazsa, vacip terk edildiği için dem gerekir.
(bk. Diyanet İşleri Başkanlığı, Hac Hakkında Sıkça Sorulan Sorular, s. 43-48)
– Ziyaret Tavafını abdestsiz yapıp öylece evine dönerse ne yapması gerekir?
Bu durumda dönüp tavafı iade imkanı varsa öyle yapar. Yani dönmesi caizdir ve kafidir. Bu mümkün olmadığı takdirde ya bir koyun ya da koyun satın alacak para göndererek Harem dahilinde o maksatla boğazlatması caizdir. Bunun efdal olduğunu söyleyenler vardır. Sahih olan da budur. (Et-Tebyin, Zeylai, Fetava-yı Hindiyye)
– Ziyaret Tavafında üç şavtı terkedip evine dönen kimse ne yapmalıdır?
Ziyaret tavafından üç yada daha az şavtı terkedip öylece evine giden kimsenin artık Mekkeye dönmesine gerek yoktur, sadece bir koyun göndermesi kafidir. Bununla beraber dönüp kalan şavtları yaparsa artık kan atkımasına lüzum kalmaz. (El Hidaye; Merğinani)
– Ziyaret Tavafından yedi şavtından az bir kısmını abdestsiz yapıp evine dönen kimse ne yapmalıdır?
Bu durumda kalan kısmı yapmadan evine giderse, o takdirde her şavt için yarım sa’ (1,667 kg.) buğday sadaka olarak dağıtması gerekir. İadesine lüzum kalmaz.
Sözü edilen tavafın az bir kısmını cünüp olarak yaptıktan sonra çoluk çocuğuna giderse o takdirde bir koyun boğazlaması gerekir. Mekke’de bulunuyorsa koyun boğazlamaya gerek yoktur. Cünüp vaziyette yapmış olduğu şavtları iade etmesi gerekir.
İmam Ebû Hanîfe’ye göre, bayramın ilk üç gününde iade ederse bir şey gerekmez. Bundan sonra iade edecek olursa, her şavt için yarım sâ’ (1,667 kg.) buğday sadaka olarak dağıtması gerekir. (Şerh-i Tahavî – Fetâvâ-yi Hindiyye.) Bu iki görüşle de amel etmek caizdir.
– Veda Tavafını Abdestsiz Yaparsa:
Veda’ tavafını abdestsiz yapan kimse, bunu iade ederse bir şey gerekmez.. İade edemediği taktirde, Şöyleki Mekke’den ayrılmış durumdadır, o zaman bir sadaka vermesi gerekir. En sahih olan görüş ve tesbit budur. (Siracü’l-Vehhac – Halvanî.)
– Veda Tavafını Cünüp Yaparsa Ne Gerekir?
Veda’ tavafının tamamını veya şavtlarından çoğunu cünüp olarak yaparsa, Mekke’den aynlmamışsa iade etmesi gerekir. Başka bir ceza gerekmez. Çoluk çocuğuna ayrılıp gitmişse, o taktirde bir koyun boğazlaması gerekir.
– Veda Tavafının Azını Cünüp Olarak Yaparsa:
Veda’ tavafının yedi şavtından azını cünüp olarak yaptıktan sonra iade etmeden evine dönerse, o takdirde cünüp olarak yaptığı her şavt karşılığında yarım sâ’ (1,667 kg.) buğday sadaka olarak dağıtması gerekir. Mekke’den henüz aynlmamışsa, gusledip cünüp yaptığı şavtları iade ederse, o takdirde vâcib yerine gelmiştir, başka bir cezaya gerek yoktur. (Şerh-i Tahavi – Fetâvâ-yi Hindiyye.)
– Veda Tavafını Terkederse Ne Lâzım Gelir?
Veda tavafının tamamını veya çoğu kısmını terkederse, iade etmediği takdirde bir koyun boğazlaması gerekir. Sadece üç veya iki şavtını terkederse, her şavt karşılığında bir fakire yarım sâ’ buğday veya kıymetini sadaka etmesi vâcib olur. (El-Kafi – Hâkim-i Şehîd El-Mervezî.)
Ziyaret tavafını cünüp olarak yaptıktan sonra, onu henüz iade etmeden bayramın üçüncü günü veda’ tavafını abdestli bir vaziyette yerine getirirse, bu, cünüp yapılan Ziyaret Tavafı yerine geçer ve veda tavafını terketmiş sayılır. İade etme imkânı varsa onu da iade eder, yoksa bir kan akıtması gerekir. Bu durumda veda tavafını teşrik günlerinin sonunda yaparsa, ziyaret tavafı yerine yine geçer, ne var ki İmam Ebû Hanife’ye göre, ona iki koyun kurban etmek gerekir: Biri veda’ tavafını terkettiği için, diğeri Ziyaret Tavafını bayramın ilk üç günü içinde yapamadığı için. (El-Muhit – Serahsî – Nehrü’l-Fâik Ala Kenzi’d-Dakaik – İbn Nüceym – El- Yazma : 1177.)
– Ziyaret Tavafını Abdestsiz Yaparsa:
Ziyaret Tavafını abdestsiz yapar, veda’ tavafım da abdestli olarak teşrikin en son günü yerine getirirse, sadece bir kan akıtması gerekir. O da tavafı abdestsiz yerine getirdiği için. (Et-Tebyin – Zeylai – Fetâvâ-yi Hindiyye.)
– Ziyaret Tavafını Abdestsiz, Veda Tavafını Cünüp Olarak Yaparsa:
Bu durumda kendisine iki kan akıtmak gerekir: Biri Ziyaret tavafını abdestsiz yaptığı, diğeri veda’ tavafını cünüp yerine getirdiği için.
– Ziyaret Tavafı İle Veda Tavafını Terkedene Ne Gerekir?
Bilindiği gibi, Ziyaret Tavafı haccm rükünlerinin ikincisidir, ter-kedildiği takdirde hac noksan kalmış olur. Bunu yapmadığı sürece karısına yaklaşamaz. Vâcib olan süresi, bayramın ilk üç günüdür. Farz olarak yerine getirilmesi için bir süre yoktur. Senenin her gününde yapılabilir.
– Ziyaret Tavafıyla Veda Tavafını Dönüp İade Ederde:
Bu iki tavafı terkedip ayrıldıktan sonra dönüp iade ederse kendisine sadece bir kan akıtması gerekir, Bu da ziyaret tavafını yapılması vâcib olan günlerde yerine getirmediği içindir. Veda’ tavafını geciktirdiğinden dolayı bir şey gerekmez. Bu, İmam Ebû Hanîfenin içtihadıdır.
– Sadece Ziyaret Tavafını Terkederse:
Ziyaret tavafını terkeder ama veda’ tavafını yerine getirirse, bu durumda Veda Tavafı Ziyaret Tavafı yerine geçer ve Veda’ tavafı yerine getirilmediği için bir koyun boğazlaması gerekir. (Fetâvâ-yi Hindiyye: 1/246 – Fasl-i Hâmis.)
Ziyaret Tavafının dört ya da daha fazla şavtını terkeder, fakat Veda’ Tavafını tam olarak yaparsa, o takdirde Veda Tavafının dört ya da daha fazla şavtı terkedilen Ziyaret Tavafının yerine geçer, veda tavafının çoğu yerine getirilmediği için -îmam Ebû Hanîfe’ye göre- bir kan akıtması gerekir. Tabii iadesi mümkün olmadığında böyledir…
– Bu İki Tavaftan Her Biri İçin Dört Şavt Yaparsa:
Sözü edilen iki tavaftan her bîri için dört şavt yaparsa, o takdirde bunun yedisi Ziyaret Tavafına sayılır, geriye veda’ tavafı için bir şavt kalmış ve altı şavt terkedilmiş olur. İâde etmediği takdirde bir koyun boğazlaması gerekir.
Her iki tavaftan dörder şavt terkederse, geriye yapılan altı şavt kalır ve bu ziyaret tavafına sayılır. Bu takdirde iki koyun kesmesi gerekir : Ziyaret tavafının geri kalan kısmını terkettiği için bir koyun, bir de veda’ tavafını terkettiği için…
– Sadece Ziyaret Tavafının Dört Şavtını Yaparsa:
Ziyaret tavafının sadece dört şavtını yapar, veda tavafını hiç yapmazsa, o takdirde haccı caizdir. Çünkü farz olan tavafın çoğunu yerine getirmiş, rükün sayılacak kadarını gerçekleştirmiştir. Ne var ki bu durumda kendisine, biri ziyaret tavafını noksan bıraktığı için, diğeri veda’ tavafını terkettiği için iki koyun boğazlaması gerekir, ikinci yıl hacca gidenlere para verip Minâ’da veya Harem toprakları dahilinde boğazlanmasını sağlar. (Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hindiyye.)
– Mekke Dışından Gelenlerin Kudüm Tavafını Abdestsiz Yapmaları Halinde Ne Lâzım Gelir?
Kudüm Tavafını abdestsiz ya da cünüp yaptığı takdirde ne lâzım gelir? Fukahanın çoğuna göre, bu tavaf sünnet olmakla beraber abdestsiz yapıldığı takdirde bir sadaka vermesi gerekir. Cünüp yaptığı takdirde bir koyun boğazlaması icâb eder. (Siracül-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye: 1/247.)
Gayetü’I-Beyân’da bu hususa temas edilerek şöyle denilmiştir:
Kudüm tavafını abdestsiz yaptığı gibi ondan hemen sonra yine abdestsiz olarak sa’yedip remel yaparsa, bu caizdir. Ne var ki, Ziyaret Tavafından sonra sa’y ile remeli iade etmesi afdaldır. Ama cünüp olarak kudüm tavafını ve akabinde sa’y ile remel yaparsa, bu durumda ziyaret tavafından hemen sonra sa’y ile remeli yapması vâcibdir. (Bahrirâik – İbn Nüceym.)
– Umre Tavafını Abdestsiz Veya Cünüp Yaparsa:
Umre tavafını abdestsiz ya da cünüp yapar ve iade etmeden evine dönerse, o takdirde her iki surette de istihsanen bir koyun boğazlaması gerekir. Mekke’den ayrılmadan iade edecek olursa, bir şey lâzım gelmez. (El-Muhit – Serahsî.)
Sa’y’i abdestsiz yaptığı takdirde bir şey gerekmez. Bu bakımdan tavafı iade eder de sa’y’i iade etmezse umresi tamam sayılır. (El-Hidâye-Merğinanî.)
(bk. Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/375-379)
