İ’râbu’l-Hadîs : İ’rab aslında bir şeyin aslını ve hakikatini açığa çıkarmak manasınadır. Konuşurken hata etmeden dilin nahiv kaidelerine riayet ederek fesahat üzere söz söylemek manasına da gelir. 499 Nahivde i’rab, Arapça kelimelerin cümle içindeki yerlerine göre doğru bir şekilde okunmasını sağlamak üzere bilhassa sonlarında hareke takdir etmekür.
İ’rabu’1-hadis ise bu manası ile alakalı olarak hadis metinlerini meydana getiren kelimelerin doğru ve düzgün bir şekilde okunmasını sağlamak için yazılışı esnasında hareke konulmasıdır. Kelimelerin yanlış okunarak kullanılış maksadı dışında yanlış mana verilmesini önlemek bakımından hadisleri yazarken her kelimenin i’rabını vermek yerinde görülmüştür. Şu hadis buna misal verilmiştir: “Boğazlanan hayvanın karnından çıkan ceninin boğazlanması anasının boğazlanmasıdır.”500
Hadise verilen bu mana zekâtu ummihi ibaresinin haber takdir edilerek sonunun merfu olmasına göredir. Bu manaya göre herhangi bir hayvanın (av hayvanı dahil) fiilen veya hükmen kesilmesi halinde karnından çıkan yavrunun ayrıca boğazlanmasına lüzum olmadığına hükmedilmiştir. Ne var ki haneliler zekât kelimesini teşbih üzere veya takdir edilen “yüzekkâ” fiilinin mefulu mutlağı olarak mansub okumasını tercih etmişlerdir. Bu takdirde mana, “anası boğazlandığı gibi karnından çıkan cenin de boğazlanır” demek olur. 501Başka okuyuş şekilleri ileri sürenler de vardır.
Umumiyetle hadisciler sırf yanlış okumaya mani olmak gibi önemli bir gerekçe göstererek hadis yazanların, hadis metnine dahil kelimelerin düzgün zabtedile-bilmesi için hepsinin i’rab edilmesi gerektiği görüşündedirler. Kadı İyad’a göre bilhassa hadis ilmine yeni başlamış mübtediler için doğru olan, kelimelerin hareke verilerek i’râb durumunun gösterilmesidir.
Bununla birlikte bazı alimler sadece konuşma ve yanlış anlama söz konusu olan yerlerde (iltibas halinde) i’rabın gerektiği, bunun dışında hadislerin i’rabına gerek olmadığı görüşündedirler. 502 Kur’ân-ı Kerim ayetlerinin i’rabına dair kıymetli bir eseri bulunan Ebul’l-Berekât Abdullah İbni’l-Huseyn el-Ukberi’nin bazı hadislerin i’rabına dair İ’râbu’l-Hadîs isimli bir kitabı vardır. 503
