Mûdih : Sözlükte aşikar olmak, aydınlanmak, vuzuha kavuşmak anlamına gelen “vadaha” fiilinin ifal babından ismi faildir. Kelime olarak açıklayan, vuzuha kavuşturan, aydınlığa çıkaran demektir. Hadis usulünde ravinin bilinmemesinden ibaret cehalete yol açan; aynı raviye ait değişik isim, künye, lakab veya nisbeleri açıklamak, bu konuda düşülen hataları izah etmek üzere kaleme alınan eserlere denir. 782
Bir ravinin ismi, künyesi, lakabı, sıfatı. nisbesi, bazen birkaç tane olur. Ravi bunların biri veya birkaçıyla tanınır. Böyle iken bir kaç künye veya lakabı olan raviden hadis rivayet edenler herhangi bir sebeple onun bilinen ve meşhur olan sıfatını bırakır ve meşhur olmayan sıfatlarıyla anarlarsa, işitenler onu bilinmeyen bir başka ravi zannederler. Bu yüzden o ravinin hali meçhul kalır. Mesela Muhammed İbnu’s-Sâ’ib el-Kelbî’yi bazıları dedesine nisbet ederek Muhammed b. Bişr, bazıları ise Hammâd İbnu’s-Sa’ib ismiyle zikretmişlerdir. Bunun gibi onu Ebu’n-Nadr, Ebu Sa’îd, Ebu Hişâm gibi değişik künyelerle ananlar da vardır.
Böyle değişik isim ve künyelerle anılan el-Kelbî’nin rivayet ettiği hadis bir iken bilmeyenler ravilerini değişik kişiler zannetmişler; bunun sonucu olarak da ihtilaflara düşmüşlerdir. İşte ravilerin değişik isim, lakab, künye, sıfat, nisbe gibi kimliklerini tesbite yarayan hususları bir arada toplayıp hangi ravinin hangi değişik isim künye ve lakabla veyahut sıfatla meşhur olduğunun, bunun yanısıra müşterek bir sıfatla meşhur olan ravileri konu alan ve bu konuda yapılan yanlışları anlatan eserlere müdih tabir edilmiştir. Mûdih kitapların en meşhurları Abdulğani b. Sa’îd el-Mısrî’nin el-Mutelif ve’1-Muhtelif fi Muştebihi Esmâ’i’r-Ricâl isimli eseri ile Ebu Abdillah Muhammed b. Ali es-Sûrî’nin kitabı, nihayet el-Hatîbu’1-Bağdâdî’nin Mûdihu Evhâmi’l-Cem’i ve’t-Tefrikidir. el Hatibin eseri bunların en ükemmeli sayılır.
Mûdih kitapların, değişik isim, künye ve lakabla ya da nisbelerle zikredilen aynı şahsı ayrı kişiler zannetmek hatasından hadiscileri kurtarmak gibi büyük bir faydası vardır. Bu kitaplar ravinin kim olduğuna açıklık getirdiğinden zayıf ravinin sika olduğuna veya aksine sika raviye zayıf deme kabilinden yanlışlıkların da önüne geçer. Şeyhini bilinen lakab ve künyesi ile anmayıp değişik lakab veya künye ile anarak tedlis yapanlarla herhangi bir maksatla celi veya hafi irsal yapanları da açığa çıkarır. 783
