Muteşâbîh : Benzemek manasına gelen “şebihe” kök fiilinin tefa’ul babından masdan olan müteşabih hadîs ilminde mu’telif ve muhtelif ile müttefik ve mufterik ikisinin birleşmesinden meydana gelir. Daha ziyade iki ayrı şahsın isim veya neseblerinin yazılış yönünden aynı, okunuş yönünden ayrı veya aksine şahıs isimlerinin ayn, baba isimleri aynı olmasıdır. İbnu’s-Salâh bu kısma muteşâbih dememekle birlikte bu tarifi biraz daha geniş olarak vermiştir.
Ona göre iki veya daha fazla şahsın isimleri veya meşhur oldukları künyeleri aynı, nesebi veya nis-beti yazılış yönünden aynı fakat lafız ve okunuş cihetinden farklı olur. İsimleri mu’telif ve muhtelif isim veya künyeleri ya da nesebleri aynı olmak suretiyle aksi de olabilir.
Böylece bu konu el-Mu’telif ve’1-muhtelife katılır. Muteşâbihin ilk kısmına Musa b. Ali ile Musa b. Uley isimleri misal verilebilir. İsimleri ve baba isimleri aynı olduğu halde nisbetleri aynı yazılan ancak değişik okunanlara da Muhammed b. Abdillah el-Muharrimî ile Muhammed b. Abdillah el-Mahremî misal teşkil eder. Bunlardan birincisi Bağdatta bulunan bir mahalle olan ve noktalı “hı” ile yazılan Muharrime, diğeri ise Mahreme b. Nevfele nisbetle Mahremi nisbeti almıştır. İmam Şafiî’den rivayetleri vardır. Künyeleri müttefik, nisbetleri mu’telif ve muhtelif olanlara ise Ebu Amr eş-Şeybâni ile Ebu Amr es-Seybâni misal verilebilir.
Her ikisi de tabiî olan bu iki zattan ilkinin ismi Sa’d b. İyas’dır. İkincisi ise Yahya b. Ebi Amr es-Seybâni’nin babası Zur’a dır. Aksine baba isimleri müttefik, şahsın kendi ismi mu’telif yani aynı yazıldığı halde değişik okunanlara misal olarak da Amr b. Zur’âre ve Ömer b. Zurâre misalleri verilebilir. İlk isimde bir hayli şahıs vardır. Müslim şeyhi Ebu Muhammed, en-Nisâbûrî bunlardandır. İkincisi ise el-Hadesî olarak tanınır.
Ubeydullah b. Ebî Abdillah ile Abdillah b. Ebî Abdillah isimleri de öyledir. Bu iki şahıstan birincisi Ebu Hureyre’den rivayetleri olan el-Eğar’ın oğludur. İkinci isimde bir kaç kişi daha vardır. Abdullah b. Ebî Abdullahi’l-Mukrî bunlardandır. Hayyân el-Esedî ile Hanân el-Esedî de aynı kısımda yer alan müteşabih isimlerindendir. Bu iki şahıstan birincisi Ammâr b. Yâsir’den rivayetleri olan Tabiî Hayyân b. Husayn, ikincisi ise Buhâri şeyhi Museddid’in babası Muserhed’in amcasıdır. 918
İbnu’s-Salâh bunlardan başka isim ve nesebe yönünden müteşabih oldukları halde kendi isimleriyle babalarının isimleri arasında takdim tehir yüzünden isimleri farklı olan kişilere de şu misalleri verir: Yezid İbnu’l-Esved, el-Esved b. Yezid. Yezid İbnu’l-Esved sahâbi olup Hu-zaahdır. Bir de Yezîd İbnu’l-Esved el-Curesî vardır ki cahiliye devrini idrak etmiş; müslüman olduktan sonra Şam’da yerleşmiştir. Faziletli bir kişi olarak zikredilir. Öyle ki, Muaviye yağmur duasına yollamıştır.
Dua üzerine derhal yağmur yağmış halk evlerine gidememiştir. el-Velid b. Müslim ile Müslim İbnu’l-Velid de aynı şekilde müteşabih olan isimlerdendir. İlk isimde olanlardan Basralı Tabiî el-Velid b. Müslim vardır. el-Velid b. Müslim ismindeki şahıslardan biri Evzaf den rivayet eden meşhur el-Velid b. Müslim ed-Dimeşkî dir. 919 Maklub olan muteşabih isimler konusunda da kitaplar telif edilmiştir, el-Hatibul-Bağdâdî’nin Râfi’u’l-İrtiyâb fi’l-Maklûb mine’1-Esmâ ve’1-Ensâbı en meşhurudur
