Ta’dil Lafızları : Ravilerin ta’dilinde yani adaletli olduklarına hükmetmekte kullanılan lafızlardır. Cerh ve ta’dil alimleri herhangi bir ravinin, rivayetlerinin makbul addedilebilme-si için gerekli adalet vasfına sahip olduğuna hükmederlerken bazı lafızlar kullanmışlardır. Bu lafızlar İbn Ebî Hâtim’in tasnifinde dört mertebededir.
ez-Zehebî bunlara bir mertebe ekleyerek beşe çıkarmış, İbn Hacer de hepsine bir mertebe daha ekleyerek altı mertebeye ayırmıştır. Buna göre İbn Ebî Hâtim’in tasnifinde ilk mertebede yer alan ta’dil lafızları ez-Zehebi’nin tertibinde ikinci, İbn Hacer’in tertibine göre ise üçüncü mertebededir. Bu mertebelerin herbirinde yer alan ta’dil lafızları ayrıdır. Öyle olunca her ta’dil lafzı aynı zamanda ravinin güvenilir oluşunun derecesini de gösterir.
Ta’dil lafızlarının en üst mertebede olanları ta’dilde aşırılığa delalet edenlerdir. Bunlar ismi tafdîl sîgasıyla gelirler. Evsaku’n-nâs, esbetu’n-nâs gibi İkinci mertebede bulunan ta’dil lafızları, ilk mertebede yer alanlar kadar olmamakla birlikte ravinin üst seviyede adaletli olduğunu gösterenlerdir. İleyhi’l-Muntehâ fi’t-tesebhut, lâ ahade esbetu minhu gibi lafızlar bu mertebededirler. İbn Ebî Hâtim’in tertibinde ilk sırayı alan, ez-Zehebî ve el-Irâkî’ye göre ikinci, İbn Hacer’e göre ise üçüncü mertebe ta’dil lafızları fazlaca güvenilen raviler hakkında kullanılanlardır.
Sikatun, mutkinun, hüccetun, sebtun gibi. Bu lafızlardan ikisi bir arada kullanılırsa ta’dilin ikinci mertebesine delâlet ederler. Sebtun -hüccetun, sikatun-mutkinun, sikatun-sikatun gibi. Ta’dilin dördüncü mertebesinde yer alan lafızlar sadûkun, mahalluhu’s-sıdku, leyse bîhî bes’un gibileridir. İbn Ebî Hatim, kendi tasnifine göre ikinci mertebede yer alan bu lafızlardan birisiyle adaletine hükmedilen ravinin hadislerinin yazılabileceğini, ancak gözden geçirilmesi gerektiğini söylemiştir. 1136
İbnu’s-Salâh’a göre bu lafızlar ravinin zabt derecesini göstermezler. Bu bakımdan rivayetleri ancak zabt sahibi olarak bilinen ravilerin rivayetlerine uygunluğu ölçüsünde muteberdir. 1137 İbn Ebî Hâtim’in tasnifinde üçüncü derecede bulunan beşinci mertebe ta’dil lafızlarından birisiyle adaletine hükmedilen ravinin hadisleri yazılır ve gözden geçirilir. Ancak mertebe itibariyle diğerlerinden aşağıdır.
Şeyhun vasatun, Ceyyidu’l-hadîs, ile’s-Sıdki mâ huve ta’dil lafızları bu mertebede yer alanlardan birkaçıdır. Altıncı mertebe ta’dil lafızlarına gelince bunlar, sâlihu’l-hadîs, makbulün, suveylih gibi tadilin zayıfına delalet edenlerdir. Hatta bazı cerh ve ta’dil alimleri bu mertebede yer alan lafızların ta’dil değil cerh’in en hafifini gösterdiği görüşündedirler.
