Fen Bilimleri Terimi Olarak Ayrışma:
Bir maddenin iki ya da daha fazla maddeye ayrılması.
Fizik Terimi Olarak Ayrışma:
Ağır bir çekirdeğin hafif iki veya daha fazla çekirdeğe ayrılması.
Coğrafya Terimi Olarak Ayrışma:
Kayaçların, dış etkilerle çatlaması, parçalanması ve ufalanması şeklinde olan fiziksel olayların tümüdür.
Ayrışma, çözünme veya günlenme, yerkabuğunu oluşturan kayaçların yüzey kısımlarında fiziksel ve kimyasal etkenlerle meydana gelen değişimlerdir. Bu etkenlerin yanında atmosferdeki gazlar, sıcaklık, su, organizmalar da ayrışmada etkilidir.
Güney İzlanda’da don patlamasıyla parçalanmış bir taş
Fiziksel hava etkisiyle kırılgan hale gelen bir taş: # İlk hâli # Hafif basınçtan sonraki hâli
Ayrışma ile ilgili iki önemli sınıflandırma vardır. Bunlar; fiziksel ve kimyasal ayrışmadır. İkisi de bazen biyolojik bileşenleri içerir. Mekanik veya fiziksel ayrışma, su, buz, sıcaklık ve basınç gibi atmosferik durumlarla direkt olarak etkileşimle toprak ve kayalarda bozulmaları kapsar. İkinci sınıflandırma, kimyasal ayrışma ise, atmosferik kimyasalların direkt olarak etkisiyle ya da kayalar, topraklar ve minerallerin parçalanmasında biyolojik ayrışma olarak bilinen biyolojik olarak üretilen kimyasalları içerir.
Fiziksel ayrışma, çok kuru ve çok soğuk ortamlarda oluşurken, kimyasal reaksiyonlar çok sıcak ve ıslak iklimlerde daha yoğundur. Ancak, her iki ayrışma aynı anda meydana gelirse, birbirini hızlandırır. Örneğin, fiziksel sürtünme parçacıkların boyutunu azaltır ve bu nedenle yüzeylerini hızlandırır ve böylece onları hızlı kimyasal reaksiyonlara daha duyarlı hale getirir.
Çeşitli maddeler, birincil mineralleri (feldspatlar ve mikalar) ikincil minerallere (killer ve karbonatlar) dönüştürmek ve bitki besin elementlerini çözülebilen formlarda serbest bırakmak için uyum halinde hareket ederler. Kaya parçalandıktan sonra kalanlar organik materyaller ile birleşince toprağa dönüşür. Toprağın mineral içeriği ana materyal tarafından belirlenir. Bu nedenle, tek bir kaya türünden türetilen bir toprak, verimlilik için gerekli olan bir veya daha fazla mineral eksikliği gösterebilirken (kristalin, buzul veya alüvyon çökeltilerinde olduğu gibi) kaya türlerinin karışımından çıkan bir toprak genellikle daha verimli toprağa neden olur. Buna ek olarak, Dünya’nın birçok yeryüzü şekilleri ve manzarası, erozyon ve yeniden birikme ile birleşen hava olaylarının sonucudur.
Ayrışma türleri
Yaşlandırma süreçleri söz konusu olduğunda, genellikle aşağıdakiler arasında kabaca bir ayrım yapılır:
Fiziksel süreçler – çoğunlukla, çeşitli nedenlere sahip olabilen, aynı parçanın münferit bileşenlerinin hacmindeki artışın bir sonucu olarak kaya yapısının mekanik olarak zayıflaması veya tahrip olması.
Kimyasal süreçler – kaya yapısının tek tek veya tüm bileşenlerinin ayrışması.
Biyolojik süreçler – canlıların faaliyetlerinin kaya zayıflatıcı etkileri.
