Eski Kaşifler Deniz Seferlerinde Ne Kullandılar
Usturlap, eski astronomlar ve gemicilerin, ufukta beliren gök cisimlerinin açılarını tayin etmek için kullandıkları bir aletti. O bir Ortaçağ bilgisayarı. Kullanması karmaşık ama öğrenince pek çok karışık işlem çözülebilir. Usturlap (Yunanca: ἁστρολάβον, astrolabon, ‘yıldız-yakalar’), astronomi ölçümlerinde kullanılmış tarihi bir ölçüm cihazıdır. Kullanım alanları arasında Güneş, Ay, gezegen ve yıldızın konumlarını belirlemek yer alır. Ayrıca yerel saatin ve İslam dininde namaz vakitleri usturlap sayesinde hesaplanıyordu. Bazı matematik problemlerinin çözümlenmesinde de usturlap kulanılırdı. Usturlap, yuvarlak bir çerçevenin üzerine oturtulmuş metal bir diskten oluşur ve dik pozisyonda durması için asılı hâlde durur.
Metal disk gök cisimlerini gözlemler, çerçeve ise cismin yüksekliğini ölçer. Usturlabın yerini sonraları, sekstant ve daha kesin ölçüm yapan aletler aldı. İnsanlar yaklaşık 5500 yıl önce (henüz daha yazılı dile geçilmemişti), ilk taslak hâlindeki haritaları yaptılar. Yüzyıllar geçtikçe ve insanlar dünyanın büyük bir kısmını keşfettikçe, haritalar daha doğru hâle geldi ve insanlar daha doğru harita yapmaya başladılar.
İlk olarak Apollinius (M.Ö. 240) ve Hipporchus (M.Ö. 150) tarafından keşfedildiği, Batlemyüs tarafından kullanıldığı ve Philloponos’un altıncı yüzyılın ilk yarısında bu aletten bahsettiği batılı kaynaklarda bildirilmektedir. Dokuzuncu yüzyılda Harran’daki büyük üniversitede Abbasi halifelerinin ilim ve kültüre verdikleri önem neticesinde usturlab hakkında çeşitli eserlerin yazıldığı bilinmektedir. Bu konuda yazılan en eski kitap, 829-830 senesinde Bağdat’ta ve 833 senesinde Şam’da çalışan Ali ibn isa’ya aittir. Başka bir rivayete göre de usturlabı ilk keşfeden ve bu konuda ilk kitap yazan kimse Abbasi devri astronomi alimlerinden Ebu İshak el-Fezari’dir. İslam dünyasında ilk kullanan da kendisidir. Bu konu hakkında kitap yazan diğer alimler El-Biruni, Nasirüddin Tusi ve Habeşül Hasib’dir.
El-Biruni gibi alimler yıldızların yerini bir çark ile belirleyen mekanik usturlablar da geliştirmişlerdir. Bunlar Şamin ve Ez-Zerkali tarafından geliştirilmiş ve mekanik saatin temeli ortaya çıkmıştır. On ikinci yüzyılda Şerafeddin et-Tusi usturlaba yeni bir şekil vererek baston şeklinde bir usturlab geliştirmiştir.15. yüzyıla gelene kadar Avrupalı bilginler dünyanın yuvarlak olduğunu düşünmüyorlardı. Eski bir dünya haritası, Ptolemy’nin sekiz ciltlik Coğrafya adlı kitabının 1482 yılına ait baskısında yer almaktadır.
Ferdinand Macellan, dünyanın etrafını dolaşan ilk keşif gezisine komuta eden Portekizli bir kaptandı. Bu gezi, dünyanın yuvarlak olduğunun ilk pozitif kanıtlarını oluşturdu. Çoğu bilgin, bu gezinin, tarihteki en büyük deniz seferi başarısı olduğunu düşünmektedir.
