Hava durumu, atmosferdeki havanın belli bir saatte nasıl olduğunun ifadesidir. Hava nasıl olursa olsun (soğuk, serin, ılık, sıcak, ayaz, rüzgârlı, kuru, nemli veya ıslak) buna hava durumu deriz. Atmosferimizdeki hava (yaklaşık %78 azot, %21 oksijen, %1 diğer gazlardan oluşur), ağırlığından dolayı temas ettiği yüzeylere basınç uygular. Bu basınç, açık hava basıncı olarak isimlendirilir. Ayrıca meteoroloji birimi, hava durumlarına uyum sağlayabilmemiz için atmosfer olaylarına dair verileri toplar ve hava tahminlerinde bulunur.
Hava basıncı dünyanın değişik yerlerinde farklı değerler gösterir ve bu farklılık rüzgârlara neden olur. Hava basıncı bir cıva veya aneroid barometresi ile ölçülür. Cıva barometreleri, dikey bir cam tüp içindeki bir cıva kolonunun yüksekliğini ölçer.
Hava basıncı değiştikçe cıva sütununun yüksekliği de bir termometre gibidir. Hava, yüksek basınç antisiklondan alçak basınç siklona doğru hareket eder. Ayrıca atmosferin su buharının çoğunu buharlaştırır, bu nedenle yüksek basınçlı sistemler genellikle açık gökyüzü ve sakin hava ile ilişkilidir. Siklon genelde kötü hava koşulları ve yağmurla ilişkilidir.
Hava basıncındaki bu değişimler barometre adı verilen bir aygıtla ölçülür. Ölçülen en düşük basınç ise 886 mb’dır. Hava basıncı ilk kez 1643 yılında İtalyan bilim adamı Torricelli tarafından civalı bir barometre ile ölçülmüştür. Meteorologlar ön hava cephesinden bahsettiklerinde değişik sıcaklık ve basınçlardaki iki hava kütlesi arasındaki sınırı ifade etmiş olurlar. Bilgisayar kullanımıyla birlikte doğru hava tahmini mümkün olmuştur.
Hava basıncı temel bilgiler ;
• Yükseklere çıkıldıkça mevcut hava basıncı azalır.
• Hava ısındıkça yükselir ve bölgede hava basıncı düşer.
• Hava soğudukça, hava yoğunlaşır ve hava basıncı artar.
• Yüksek basınç ‘’H’’ ile, alç basınç ‘’L’’ ile sembolize edilir.
• Ekvator bölgesinde sürekli termik alçak basınç alanı vardır.
• Kutuplar bölgesinde sürekli termik yüksek basınç alanı vardır.
• Hava basıncının, deniz seviyesindeki basıncı 1013 mbar kabul edilir.
• Hava, yüksek basınçtan alaçk basınca doğru hareket eder.
• Rüzgarlar ,havadaki ısı ve basınç farkından oluşur.
Atmosfer basıncını etkileyen faktörler şunlardır;
1. Sıcaklık
Hava ısındıkça genleşir ve hafifler. Soğudukça sıkışır ve ağırlaşır. Bu nedenle havanın soğuk olduğu yerlerde basınç yüksek, sıcak olduğu yerlerde düşüktür. Yani sıcaklıkla basınç arasında ters orantı vardır. Bu yüzden ekvatorda alçak basınç alanı, kutuplarda ise yüksek basınç alanı bulunur.
2. Mevsim
Mevsime göre sıcaklık değiştiği için atmosfer basıncı da değişir. Örneğin; Türkiye’de yaz mevsiminde daha çok alçak basınç alanları, kış mevsiminde ise yüksek basınçalanları oluşur.
3. Yükseklik
Yükselti ile basınç arasında ters orantı vardır. Yükseklere çıkıldıkça atmosferin basıncı düşer. Bunun nedeni yükseldikçe atmosferin kalınlığı ile birlikte ağırlığının ve gazlarının yoğunluğunun azalmasıdır.
4. Yerçekimi
Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır. Yerçekimi arttıkça basınç da artış gösterir. Cisimlerin ağırlığı yerçekimine bağlıdır. Yerçekimi dünyanın şeklinde dolayı ekvatorda az, kutuplarda fazladır. Buna bağlı olarak hava basıncı ekvatorda, kutuplara göre daha azdır.
5. Dinamik Etkenler
Hava kütlelerinin alçalarak yığılması veya yükselerek seyrelmesi sonucunda ortaya çıkar. Örneğin troposferin üst kısımlarında ekvatordan kutuplara doğru esen ters alize rüzgarları dünyanın günlük hareketinin etkisiyle 30° enlemleri civarında alçalarak yüksek basınç alanlarını oluştururlar.
Batı ve kutup rüzgarları ise 60° enlemleri civarında karşılaşıp yükselirler ve burada alçak basınç alanalrını oluştururlar. Bu şekilde hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine dinamik basınç merkezleri denir.
6. Rüzgarlar
Rüzgarlar havanın yoğunluğunu ve sıcaklığını etkileyerek atmosfer basıncını değiştirir.
