Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlıların eşey ana (üreme) hücrelerinde görülür. Üreme ana hücrelerinden üreme hücrelerinin oluşmasını sağlayan hücre bölünmesine mayoz denir. Birbirinden farklı 4 tane n kromozomlu üreme hücreleri oluşur. Üreme hücrelerine gamet denir. Gametler; sperm (erkek üreme hücresi) ve yumurta (dişi üreme hücresi) olmak üzere ikiye ayrılır.
Üreme hücrelerinin “n” kromozomlu olması sayesinde tür içi kromozom sayısı korunur. Üreme (gamet) ana hücreleri mayoz bölünme geçirdikten sonra üreme yeteneği kazanır.
Mayoz 1 Bölünmesi
-
Hazırlık evresi
Mayoz I Bölünmesi
-
Çekirdek bölünmesi
-
Sitoplazma bölünmesi
-
Sonuçta iki hücre oluşur.
Mayoz II Bölünmesi
-
Çekirdek bölünmesi
-
Sitoplazma bölünmesi
-
Sonuçta 4 hücre oluşur.
Mitoz Bölünme ve Mayoz Bölünmenin Farklılıkları
| MİTOZ BÖLÜNME | MAYOZ BÖLÜNME |
| Amaç; hücre sayısını arttırmak. | Amaç; bir türün kromozom sayısını sabit tutmak. |
| Vücut hücrelerinde görülür. | Eşeyli üreyen canlıların üreme ana hücrelerinde görülür. |
| 2n kromozomlu hücreden 2n kromozomlu 2 hücre oluşur. | 2n kromozomlu bir hücreden n kromozomlu 4 hücre oluşur. |
| Oluşan hücreler ana hücreyle aynı kalıtsal özelliktedir. | Oluşan hücreler kalıtsal yönden farklıdır. |
| Büyüme, gelişme ve onarım için gereklidir. | Üreme hücresi olan yumurta ve sperm hücrelerin oluşması için gereklidir. |
| Bir çekirdek ve bir sitoplâzma bölünmesi görülür. | İki çekirdek bölünmesi birbirini takip eder. |
| Zigot oluşumuyla başlar.Canlı ölünceye kadar devam eder. | Ergenlik döneminde başlar.Üreme dönemi boyunca devam eder. |
| Bölünmede oluşan mutasyonlar (kalıcı değişiklikler) yavruya geçmez. | Bölünmede oluşan mutasyonlar (kalıcı değişiklikler) yavruya geçebilir. |
| Parça değişimi (Gen alışverişi) olayı yoktur. | Parça değişimi (Gen alışverişi) olayı vardır. |
| Genetik çeşitlilik yoktur. | Genetik çeşitlilik sağlanır. |
Mayoz I, 1.Evre:
Mayoz bölünmenin en uzun, karmaşık ve önemli evresidir. Homolog kromozomlar birbirine iyice yaklaşır.
Kromozomları oluşturan kromatid kollar bir araya gelerek 4’lü bir sarmal oluşturur.
Kromatidlerin birbirine değen yerlerde Parça Değişimi (Gen Alışverişi) olayı görülür.
Parça Değişimi olayında yeni gen birleşimleri aynı türün fertleri arasındaki farklı özelliklerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu farklılıklara Varyasyon (Çeşitlilik) denir.
Bu evrenin sonunda iğ iplikleri oluşur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı erir.
Mayoz I, 2.Evre:
Dörtlü yapılardaki homolog kromozomlar ekvatora dizilir. İğ iplikleri kutuplara çekilir.
Mayoz I, 3.Evre:
Homolog kromozom çiftleri birbirlerinden eşit olacak şekilde ayrılarak
Karşılıklı kutuplara doğru hareket ederler.
Bu evre kromozom sayısı yarıya iner.
Mayoz I, 4.Evre:
Çekirdek bölünmesi tamamlanır.
Sitoplâzma bölünmesi başlar.
Sitoplâzma bölünmesi tamamlanınca 2 hücre (n kromozomlu) oluşur.
DNA bölünmediğinden eşlenmez.
Hemen Mayoz II bölünmesi başlar.
Mayoz II, 1.Evre:
Kromozomlar serbest kalır. İğ iplikleri oluşur. Çekirdek zarı erir.
Mayoz II, 2.Evre:
Kromozomlar hücrenin ortasına, iğ iplikleri kutuplara dizilir.
Mayoz II, 3.Evre:
İğ ipliklerin kısalmasıyla kardeş kromatidler kutuplara doğru çekilir. DNA yarıya iner.
Mayoz II, 4.Evre:
Sitoplâzma boğumlanarak 2 hücreden 4 tane n kromozomlu hücre oluşur.
Mayoz Bölünmenin Temel Özellikleri
-
Mayoz bölünme interfaz aşamasının ardından iki bölünmenin meydana gelmesiyle oluşur.
-
Mayozun birinci bölünmesine “mayoz 1”, ikinci bölünmesine ise
“mayoz 2” adı verilir.
-
Mayoz sonucunda dört tane haploit (n kromozomlu) hücre oluşur.
-
Oluşan n kromozomlu hücreler farklılaşarak (örneğin spermlerde kuyruk gelişimi gözlemlenir) gamet hücrelerini oluşturur.
-
Farklı eşeylerin gamet hücreleri birleşerek (döllenerek) mitoz bölünme özelliğine sahip yeni bir birey oluşturur.
-
Mayoz bölünme her türde farklı zaman aralığında gözlemlenir.
-
Mayoz bölünme sayesinde kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
-
Eşey organlarına gonad denir. Genel olarak erkek eşey organına erbezi (testis), dişi eşey organına ise yumurtalık (ovaryum) denir.
