Alış verişlerde aracılık ediyor, bu aracılığımızdan dolayı bir miktar para alıyoruz. Bu caiz olur mu? Bir adına da komisyonculuk denen böyle bir meslek var mı dinimizde?
Arapça’da سَمْسَرةٌ “simsarlık” kelimesiyle karşılanan komisyonculuk veya diğer adıyla emlâkçılık, müşteri ile satıcının buluşmasını ve anlaşmasını sağlamak suretiyle bu işten kazanç elde etmek demektir. Komisyoncu, satanla alacak olanı buluşturan aracı kişi demek özet olarak. Komisyonculuk faaliyetinde üç taraf vardır: Satıcı (mal sahibi), alıcı (müşteri), satıcıyla alıcıyı buluşturan kişi (komisyoncu). Eski uygulamaya göre komisyoncu, şehirde yaşamakta ve pazarları bilmektedir.
İslam hukukunda komisyonculuk bir ticari meslek olarak kabul edilmiştir. Bu itibarla, ev kiralarken, yahut da herhangi bir şey satın alırken araya girenler, alıcı ile satıcıyı buluşturanlar, şartlarım duyurup, ticareti kolaylaştıranlar, bu emeklerinin karşılığını almakta hak sahibidirler. Aldıkları miktar emeklerinin karşılığı olduğundan helaldir. Yani komisyonculuk meşru bir meslektir.
Bunun ilk şartı, yalan söyleyerek tarafları aldatmamak, yalan söylemeden kazanmaktır. Genel manada komisyonculuk, ulemaca caiz görülmüştür. Zira bu hem bir ihtiyaç hem de insanların mecbur olduğu bir sistemdir.( İbn Abidin, Hâşiyetü ibn-i Abidin, 6/47; İmam Mâlik, el-Müdevvene, 3/466.) Fakat ulema, “şehirlinin köylünün malını düşük ücretle alıp piyasaya yüksek fiyatla arz etmesi” şeklinde gerçekleşen komisyonculuğun caiz olmadığında ittifak etmiştir. Bu şekildeki komisyonculuğun haram kılınmasının sebebi olarak; köylünün aldatılması, müşterilerin zarara uğratılması ve insanların ihtiyaçları olduğu bir zamanda mal stoklama riski gösterilmiş, bu konuda şu hadis-i şerifler delil olarak getirilmiştir:
Ebû Hureyre (r.a) rivayet ediyor:
“Köyden gelen satıcıları şehrin dışında karşılamayın, hiç kimse kardeşinin satışı henüz bitmeden o satış üzerine satış yapmaya kalkmasın, şehirli köylü adına satışta bulunmasın. Koyunların memelerini, sütlü görünmeleri için bağlamayın.”( Buhari, Büyu’ 64.)
İbn Abbas’tan (r.a) rivayet edilen bir hadiste de şöyle buyruluyor:
“Şehirli köylü adına satışta bulunmasın. İnsanları kendi hallerine bırakın. Allah, birbirleri vasıtasıyla insanları rızıklandırır.”( Müslim, Büyu’ 20.)
Hazreti Enes ibn-i Malik (r.a) ise şöyle der:
“Biz, kardeşi ve babası da olsa bir şehirlinin, köylünün malını satışa arz etmesinden menedildik.”( Ebu Davud, Büyu’ 47.)
Bu hadislerdeki nehyin sebebi olarak, “zarara uğrama, zarara uğratma, aldatma, fiyatları yükseltme, stok yapma, tekelcilik oluşturma” hususları gösterilmiştir. Zira alıcı olan şehirli, malı köylüden ucuza alacak ve ardından şehirdeki insanlara pahalıya satacaktır. Ayrıca bazen tersi de söz konusu olabilecektir. Yani köylüden alınarak şehirde stoklarda bekletilen mallar, o sene kıtlık yaşayan ve ürün elde edemeyen köylüye pahalı bir fiyattan geri verilecektir. Böylece şehirlilerin yanında köylüler de zarara uğrayacak, kâr eden ise sadece komisyoncular olacaktır.
Ey tüccarlar topluluğu! Muhakkak ki bu alış-verişe boş söz ve yemin dâhil olur. O halde onu sadaka ile arındırın. (Müsned)
Resul (aleyhisselatu vesselam)’ın simsarların yaptıkları işi onaylamasından ve onlara “Ey tüccarlar topluluğu”demesinden simsarlığın caiz oluşu ve ticaretten olduğu anlaşılmış olur. Bu, simsarlığın şeriata göre helal olduğuna dair delildir. Dolayısıyla simsarlık şeriatta caiz muamelattandır.
Ancak, alım-satım için kiralanan işin, ister mal ile ister süre ile belirli olması, kârın veya komisyonun veya ücretin belirli olması mutlaka gereklidir. Dolayısıyla bir tüccar bir kişiyi, kendisine filanca ev veya malı alıp satması için kiralarsa, alış-veriş sahih olur. Aynı şekilde onu kendisi için alım-satım yapması maksadı ile gündelik ücret ya da aylık ücretle kiralarsa da sahih olur. Yine o kişiyi, kendisi için alım-satım yapması maksadı ile gündelikçi ya da aylıkçı olarak belirli bir ücretle kiralaması aynı zamanda kendisi için bir malı alması ya da satması maksadı ile her alış-veriş sözleşmesi için belirli bir komisyon karşılığı kiralaması da sahih olur. Çünkü alım-satım için kiralanan iş bellidir ve ücret bellidir.
