Cebriye: Cebriye mezhebi, bâtıl itikad mezheblerinden biridir. İnsanların yaptıkları işlerde iradesiz olduğuna inananlardır. Kader meselesinde Mutezile ve Cebriye birbiriyle tam bir tezat içindedir. Cebriye, kula bir şey vermez, onun fiillerini Allaha izafe ederler. (1) Mutezile ise, “kul fiillerinin yaratıcısıdır” diyerek kaderi ibtal cihetine giderler. (2) Hicrî birinci asrın sonlarında ve ikinci asrın başlarında Cehm bin Safvân tarafından ortaya çıkarılan bozuk yol. Buna mürcie fırkası da denir.
6-Şehristani, s. 72; Ebu Zehra, I, 115; Kılavuz, s. 313
7-Şehristani, s. 39
Cebriyecilerin hakikatten uzak olan görüşleri, Ehl-i Sünnet âlimleri tarafından aklî ve naklî delillerle tamamen çürütülmüştülmüştür.
Ehl-i Sünnet’e muhalefet ettikleri meseleler:
a— İnsan cansız mahluk gibidir. Hiç bir kudreti yoktur,
b— Allah Teâlâ, hadise olmadan onu bilmez,
c— Ahirette belli bir müddet geçtikten sonra Cennet ve Cehennem içindekilerle beraber yok olacak.
Cebriyye fırkası; “İnsan aslâ bir iş yapmaz, cansızlar gibi hareket eder. İnsanın kudreti, kastı, ihtiyârı (isteği) yoktur. İnsanlar iyi iş yapınca sevâb kazanmaz, kötü işlerine azâb yapılmaz. Kâfirler günâh işleyenler mâzûrdur, mes’ûl olmazlar. Çünk ü insanın her işini yalnız Allah yapıyor. İnsan istese de istemese de günah yaratıyor ve insan günâh yapmaya mecbûrdur. Günah insana zarar vermez. Âsî, fâsık kimseler azâb görmeyecektir.” diyorlar. Cebriyyenin bu sözleri küfürdür ve hepsi mel’undur. Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem; “Mürcie mezhebinde olanlara yetmiş peygamber lânet etmiştir.” buyurdu. (İmâm-ı Rabbânî)
Cebriyye fırkası mensûblarının dediği gibi insanda irâde ve ihtiyâr olmasaydı, kötülükleri günâhları Allahü teâlâ zor ile yaptırsaydı, eli-ayağı bağlanıp dağdan aşağı yuvarlanan kimse ile yürüyerek etrâfını seyrederek inen kimsenin hareketlerinin bir birlerinden farklı olmaması gerekirdi. Hâlbuki birincinin yuvarlanması cebr ile, ikincisinin inmesi irâde ve ihtiyâr ile (kendi isteğiyle) olmaktadır. (Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî)
