Fıkıh kitaplarımızda cuma ve hutbe hakkında geniş açıklamalar bulunmaktadır. Cuma hutbesi hitâbe, nutuk, konuşma, vâz. Cumâ namazlarından evvel, bayram namazlarından sonra hatîbin (imâmın) minber denilen yüksekçe yerde cemâate karşı okuduğu Allahü teâlâya hamd, Resûlullah’a salât ve selâm ve mü’minlere nasihat ve duâdan ibâret bir ibâdet. Bugün Türkiye’de hutbe Türkçe olarak okunmaktadır. Arapçadan başka bir dil ile hutbe okumak caiz midir? Cuma hutbesini arapçadan başka dil ile okumak hakkında Ehli Sünnet mezhepleri farklı görüşler ileri sürmektedir.
Hanbelîler mezhebine göre : Hatip eğer Arapça okuyabiliyorsa ister muhatapları Arap olsun ister Arap olmasın Arapça okumalıdır! Elbette okuyamıyorsa, okuyabildiği dilde okuyabilir.
Hanefî mezhebine göre Hutbenin bir tek rüknü vardır. O da Allah’ı zikretmektir. Zikrullâh olduğu zaman hutbe sahih sayılır. Buna göre Hanefî mezhebinde hutbenin Arapça ile okunması şart değildir.
Şâfiî mezhebine göre ise hutbenin beş rüknü var:
1— Her iki hutbede Allah’a hamd etmek,
2— Her iki hutbede Peygamber’e salâvat-ı şerife getirmek,
3— Her iki hutbede takvayı tavsiye etmek,
4— İki hutbenin birisinde âyet okumak,
5— Son hutbede seslice mü’minlere duâ etmek.
Bu beş rüknün Arapça olarak okunması ve kırk kişinin işitmesi lâzımdır. Bu beş rüknün dışında, aradaki öğüt ve nasihatin herhangi bir lisan ile yapılmasında be’is yoktur (117).
Hutbe âdabı
Cumanın farzından önce, bayram namazlarından sonra hutbe okunur. Cuma hutbesi farz, bayram hutbeleri sünnettir.
Hutbenin bir rüknü vardır. O da Allah’ı zikirdir. Elhamdülillah, Sübhânallah, Lâilâhe illallah demekle rükün yerine getirilmiş olur. Bu zikri biraz uzatmak daha uygundur.
Hutbenin vacipleri
1. Taharete dikkat etmek,
2. Setr-i avrete riâyet etmek,
3. Hutbeyi ayakta okumak.
Hutbenin sünnetleri
1. Ezanı dinlemek,
2. Hatibin huzurunda ezan okunması,
3. Hutbeyi ikiye ayırmak,
4. Her iki hutbeye de Allah’a hamd ü senayla başlamak,
5. Müslümanlara va’z u nasihatta bulunmak,
6. İkinci hutbede duâ etmek,
7. Şehâdet cümlesinin iki kısmını da okumak,
8. Hutbeyi uzatmamak,
9. Hutbeyi kolay işitilecek bir sesle okumak,
10. İki hutbe arasında oturmak,
11. Siyah giyinmek.
12. Hanefî mezhebinde sünnet olan bâzı maddeler Şafiî mezhebinde farzdır.
13. O bakımdan sünnetlere riâyet edilirse, her iki mezhebin görüşleri yerine getirilmiş olur.
