İmkânı olan her mü’minin hac ibadetini yapması Kur’an’ın açık emridir. Hac ve umrede kesilen kurbanlara “HEDY” denir. Hedy; hediye etmek, göndermek, yol göstermek ve izinden gitmek anlamlarına gelir sözlükte. Hac ve umre ile ilgili olarak kesilen kurbanlara “hedy” denir. Yüce Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak maksadıyla harem bölgesine veya Kâ’be’ye hediye edildikleri için bu kurbanlara “hedy” adı verilmiştir.
Hedy kurbanı deve, sığır, koyun veya keçi cinsinden olabilir. Deve beş, sığır iki, koyun veya keçi ise bir yaşında olmalı, yahut gösterişli ise altı ayını doldurmuş bulunmalıdır. Bunların erkeği ile dişisi birdir. Kurbanda aranan nitelikler bunlarda da aranır. Hac veya umre için ihrama giren kimsenin, nâfile olarak, Harem-i Şerif te keseceği her cins kurban da birer hedy’dir.
Kur’ân-ı Kerîm’de terim anlamında beş yerde geçen hedy (el-Bakara 2/196; el-Mâide 5/2, 95, 97; el-Feth 48/25) hadislerde de sıkça kullanılmıştır (bk. Wensinck, el-Mu’cem, “hedy” md.).
Bir defa, hacca giden her zengine, vatanında kurban kesmesi vâcibken hac yolculuğu sırasında misafir sayıldığından bu mükellefiyet kalkar, udhiye denen vacip kurbanı kesmez. Dilerse memleketinde vekil olarak bıraküğı kimseye kestirir.
Demek ki bayram günü kestiğimiz kurbanı hacılar Mekke’de ya hiç kesmemekte, ya da evindeki vekiline kestirebil-mekte, böylece bu mevzuda konuşmayı gerektirecek bir husus bulunmamaktadır. Hacda iken kestikleri kurbana gelince. Bunu da kesmemek mümkündür. Şöyle ki:
Hacca giden hacı adayı, mukaddes beldeye girmek üzere iken hangi çeşit hac yapacağma niyet eder. Bu niyet üç türlü olur.
1 – Hacc-ı İfrat yapmaya niyet eder.
2 – Hacc-ı Kıran yapmaya niyet eder.
3 – Hacc-ı Temettü yapmaya niyet eder.
Şimdi, birinci niyetle hac etmeye karar veren kimseye kurban kesmek vâcib olmaz. Zira bu kimse en başta hacc-ı ifrata niyet etmiştir.
Bu niyetin kendisine mahsus usulleri, rehber olan din âlimlerinden öğrenilir, gereği gibi hareket edilir. Böylece ifrata niyet eden hacı, kurban kesmek mükellefiyetini yüklenmez.
Hacc-ı kıran ile hacc-ı temettû’a niyet eden hacıya ise kurban kesmek vâcibtir. Zira, bu ihrama girince hem hac, hem de umre yapar. Hem umre, hem de hacca muvaffak kıldığı için Allah’a şükür kurbanı kesmesi vâcib olur.
Hacc-ı ifrat niyeti ile diğer niyet arasında hac borcundan kurtulmuş olma bakımından hiçbir fark yoktur. Her üç niyetle de hac mükellefiyetinden kurtulmuş olunur. Yalnız kurbanı vâcib kılan niyetin sevabı elbette ki diğerinden farklıdır.
Bir başka formül. Şayet kurbanı vâcib kılan niyetle hacceden kimseler kurban kesemezlerse
– imkânları müsaade etmediği takdirde – ne olur?
Olacak olan şudur: Üç gün orada iken, yedi gün de memleketine dönünce olmak üzere on gün oruç tutar, böylece o da hallolur. Anlaşılan odur ki hacca gidenlerin mutlaka kurban kesmeleri gerekir diye bir hüküm yoktur. Dileyen keser, dilemeyen de niyetini ona göre yapar kesmez, demek pek âlâ mümkündür.
Demek ki oraya giden her hacı mutlaka kurban kesiyor, yahut kesmek mecburiyetinde kalıyor, diye bir iddia doğru değildir. Her hacı kurban kesmez, niyetini Kıran ve Temettû’a yapanlar kurban keserler. Kimin niyetini neye göre yaptığım ise buradaki iddia sahipleri nasıl bilirler?
