Şimdi şöyle bir soru aklınıza gelebilir. Eğer herşey Allahın takdiri ve iradesi ile oluyorsa benim burda nasıl bir özgürüm olabilir.
Yani herşey Allah’ın iradesi ile yazılmış olduğu halde ozaman bizim secçe özgüzlüğümüz yok mu?
Ben yaptıklarımı kendi iradem ve seçimimle mi yapıyorum yoksa benim yaptıklarım zaten yazılı olup Allah’ın istediğiyle mi oluyor?
Ve eğer herşey önceden yazılmış ise benim secme iradem var mı?
Bu soru Müslüman olmayanlar tarafından sorulduğu gibi Müslümanlar tarafından da sorulmaktadır.
Bu soru kader hakkındadır. Yani eğer kaderde benim hırsızlık yapacağım yazıldıysa ve ben hırsızlık yaparsam bunun suçlusu kim? Allah mı?
Eğer kaderde benim cinayet işleyeceğim yazıldıysa bunun suçlusu kim? Allah mı? Ozaman benim özgür iradem nerde? Yani kaderimde bu yazıldıysa özgür iradem nerede?
Bu sorunun cevabı şudur: Her müslüman kadere iman temesi gerekir ama alın yazısının anlamını anlaması gerekir.
Örneğin, diyelim ki bir sınıfta 100 öğrenci var ve öğretmen sınıftaki öğrencilere tüm yıl boyunca ders verdikten sonra yıl sonu sınavından önce hangi öğrencinin sınavı geçeceğini önceden öngörür.
Hangi öğrenci birini olacak, hangi öğrenci sınavta kalacak bilir.
Peki öğretmen bunu nasıl öngörür? Çünkü birinci olacağını öngördüğü öğrenci tüm ödevlerini yapıyor, çok ders çalışıyor. Öteki öğrenci ise sinemaya gidiyor, derslere her zaman gelmiyor böylece öğretmen onun sınavtan kalacağını öngörüyor.
Sınav gerçekleştiğinde ve sonuçlar belli olunca ise çalışkan olan birinci oluyor ötekisi ise başarısız oluyor.
Şimdi size soruyorum. Sınavdan kalan öğrenci, kalması sebebiyle öğrtemeni suçlayabilir mi? Ve sen benim kalacağımı öngördüğün için ben bu sınavdan kaldım diyebilir mi?
Peki kim suçlanmalıdır? Öğrenci mi yoksa öğretmen mi?
Tabiki öğrenci. Öğretmen sadece öngördü çünkü öğrenci çalışmadı, ödevini yapmadı vaktini boşa harcadı. Buna benzer olara Yüce Allah C.c. insanlara özgür irade vermiştir. Allah size neyin doğru neyin yanlış olduğunu söylemiştir. Ama seçim sizindir.
Örneğin, Önünüzde dört yol var olduğunu düşünün A, b, c, d olmak üzere 4 tane yol var. İstediğinizi seçebilirsiniz. Ve diyelim ki siz C yolunu seçtiniz. Yüce Allah öncedenbiliyor ki siz o dört yola geldiğinizde c yolunu seçeceksiniz.
Bu sebeple Allah, bu kişi dörtyola geldiğinde c yolunu seçecek diye yazıyor.
yani Allah, o yazgıyı senin o yolu seçmen için değil , sen o yolu seçeceğin için yazıyor.
Allah sana onu seçtirmek için yazmıyor, geniş ilmi ile senin onu seçeceğini bildiği için yazıyor. Allah gelecekte ne olacağını bilir ve olacakları öncenden yazar.
Sen c yolunu seçtikten sonra bu sefer 1,2,3,4 olmak üzere bir başka dörtyola daha geliyorsun.
Mesela üniversite sınavından geçince mühendis, dosktor, işadamı olabilir. Önünde bu seçenek var. Sen işadamı olmayı seçersen seçim senin. Ama Yüce Allah önceden biliyor ki sen üniversite sınavını geçince işadamı olmayı seçeceksin.
Yüce Allah yazdığı için işadamı olmuyorsun, Sen işadamı olmak isteyeceğin için Allah bunu önceden yazıyor.
Burada da anladığımız şu ki Yüce Allah dilerse bunu kolaylıkla değiştirebilir.
Örneğin, eğer sınafta matematik sınavında öğretmen sınav kağıdına 2+2 kaç eder yazsa ve öğretmen ona onca yol göstermesine rağmen öğrenci 2+2-5 yazsa öğretmen bu hatayı düzeltebileceği halde düzeltmeyecektir. Çünkü öğretmenin bunu düzeltmesi adaletsizlik olur. Öğretmen öğrenciye 5 yazma 4 yaz diye fısıldarsa tüm diğer öğrencilere haksızlık olur.
Ve sınava müdahale etmiş olur. Yani Yüce Allah isterse değiştirebilir. Ama size özgür irade verdiği için kararı sizin vermenize izin veriyor.
Bu hayat ahiret için bir sınavdır. Allah Mülk suresi 2. ayette buyurur ki
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
Mealen O, hanginizin daha güzel amel yapacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratandır. O, mutlak güç sahibidir, çok bağışlayandır.
Yani bu hayat ahiret için bi sınavdır. Allah size kuralları vermiş ve göstermiştir. Neyin iyi ve kötüsünü söylemiştir. Ve size özgür irade vermiştir. Seçim sizindir ve Allah istersen müdahale edebileceği halde özgür iradenize müdahale etmez.
Kuranı Kerim’de En’am suresi 59. ayette buyurur ki
وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ
Mealen: Gaybın anahtarları yalnızca O’nun katındadır. Onları ancak O bilir. Karada ve denizde olanı da bilir. Hiçbir yaprak düşmez ki onu bilmesin. Yerin karanlıklarında da hiçbir tane, hiçbir yaş, hiçbir kuru şey yoktur ki apaçık bir kitapta (Allah’ın bilgisi dâhilinde, Levh-i Mahfuz’da) olmasın.
