Müstehaze ve mütehayyire ne demektir? Bunları kısaca anlatmak gerekirse belki bir çoğumuz anlamaya biliriz. O yüzden maddeler halinde açıklamaya çalışacağız.
Müstehaze ve mütehayyirenin ma’nasım anlamak için kısaca hayz-âdet- ile nifâs’m lohusalık- ma’nasım anlamak icab eder. Şöyle ki: Müstehaze ve mütehayyirenin ma’nasım anlamak için kısaca hayz-âdet- ile nifâs’m -lohusalık- ma’nasım anlamak icab eder.
Şöyle ki:
Hayz: Erginlik çağma ermiş bir kadının hamile ve hasta olmadığı bir zamanda rahminden çıkan kandır. Hayz’m azı üç gün, çoğu on gündür.
Nifas: Doğum yaptıktan sonra kadının rahminden çıkan kandır. Nifasm azı için hadd yoktur. Çoğu da kırk gündür.
İstihaze ise hayzda üç günden az ve on günden sonra gelen kan ile nifasta kırk günden sonra gelen kandır. Bu kan ile diğer azalardan gelen kan arasında fark yoktur. Yani namaz ve oruç gibi ibâdetlere mani değildir. Hastalıktan neş’et eder.
Müstehaze de; istihaze kanını gören kadındır. Hastalık neticesinde müstehâze’nin kam devam eder ve kesilmezse iki durum vardır:
1— Mübtedî’e’dir. Yani ilk defa âdet kanını görmüş, ondan sonra kesilmeyip devam etmiştir. Bu takdire göre, başladığı tarihten on gün kadar hayz, sonraki yirmi gün temizlik sayılır. Ve her ayda o günler böyle hesap edilecektir.
2— Mu’tade’dir. Bu da iki kısımdır.
a— Âdeti hatırlayan yâni daha önce âdet görendir. Böyle bir kadın âdet ve temizliğini eski âdetine göre ayarlayacaktır. Meselâ eskiden ay başında kendisine hayz gelip altı gün sürüyor, ayın ka-lan yirmi dört gününde de temiz kalıyor idi. Şimdi kan devam ettiği için aynı şekilde hesaplanacaktır. Yâni her ayın ilk altı günü hayz, kalanı da temizlik sayılacaktır.
b— Eski âdetlerini hatırlamayandır ki, bun mütehayyire denir. Mütehayyire boşandığı takdirde her kur’, on gün hayz, temizliği de altı aydan bir saat eksik takdir edilir. Yâni iddeti ondokuz ay üç saat eksik bir zamandır. Namaz, oruç ve cinsi münâsebet gibi şeylerde ihtiyata riayet edecektir. Mütehayyirenin de üç haleti vardır:
1— Daha önce gördüğü âdetin kaç gün olduğunu unutmuş, amma her ayda bir defa kendisine âdet geldiğini biliyor. Bu takdire göre kanın başladığı ilk üç gün âdet olarak kabul edilir ve sonra onu takip eden yedi günde her namaz için yıkanıp namaz kılacaktır. Çünkü bu yedi gün hem âdete, hem temizliğe, hem her an âdetten yeni kurtulmasına muhtemeldir. Sonraki yirmi günde yıkanmadan namaz kılacak ve her namaz için sadece abdest alacaktır ve bu yirmi günde cinsi münasebet de caizdir.
2— Âdetinin kaç gün olduğunu hatırlıyor, amma ayın başında mı, ortasında mı, sonunda mı? onu hatırlayamıyor. Bu takdirde her ayın ilk üç günü sadece abdest ile namaz kılacaktır. Çünkü hem âdet, hem temiz olması muhtemeldir. Sonraki yirmi yedi günde, her namaz için yıkanacak -tam boy abdesti alacak-tır. Çünkü her anda âdetten çıkması muhtemeldir.
3— Hem âdet günlerinin sayısını, hem zamanını, yâni ay başında mı, sonunda mı, ortasında mı, olduğunu unutmuş ise, bu mes’elede kaide şudur: Kesin olarak temizlik günlerinde bulunduğunu -meselâ ayın yirmi üçüncü günü gibi- biliyorsa yıkanmadan sadece abdest almak suretiyle namaz kılacak. Ve oruç tutacaktır, münasebette de bulunabilecektir.
Âdet halinde bulunduğu günleri hatırlıyorsa, namaz ve oruç gibi ibâdetleri terk edecektir. Hiç bir şeyi hatırlamıyorsa, her vakit namaz için boy abdesti alacak ve namaz kılacak, camiye gitmeyecek, münasebette de bulunmayacaktır.
Şâfi’î’ye göre durum şöyledir: Hayzın azı bir gün bir gecedir. Çoğu onbeş gündür. Nifasm azı için had yoktur, çoğu şiltmiş gündür. Hayızda onbeş günden, nifasta altmış gündenıfazla kan devam ederse istihazedir, yâni hastalıktan gelen kandır. Bu da dört halden hali değildir.
1— Mübtedi’e ve mümeyyizedir. Yani âdet görmeye yeni başlayıp kuvvetli ve zayıf kan görür. Kuvvetli kan bir gün bir geceden az ve onbeş günden fazla değildir.
Zayıf kan da onbeş günden aşağı değildir. Bu takdire göre kuvvetli kan hayz, zayıf kan da istihaze kanıdır. Ve tuhr olarak kabul edilir. Buna mübtedi’e mümeyyize denir. Siyâh kan kuvetli, kırmızı kan zayıftır.
2— Mübtedi’e ve gayr-i mümeyyizedir. Yâni ya daima kuvvetli veya zayıf görür veya gördüğü kuvvetli kan bir gün bir geceden az veya onbeş günden fazla ve gördüğü zayıf kan da onbeş günden aşağıdır. Râcih kavle göre âdeti bir gün bir gecedir, temizliği yirmi dokuz gündür.
3— Âdet görüp kuvvetli ve zayıf kam gören kadındır. Böyle bir kadm âdetini değil, temyizi esas olarak kabul edecekür. Meselâ bir kadm her ayın başında beş gün hayz, kalanı temiz olarak âdet etmiş idi. Sonra kan devam etmeğe başladı ve her ayda on gün kuvvetli kan, yirmi gün zayıf kan görürse eski âdetini nazarı itibara almadan on gün hayz, yirmi gün temiz olarak kabul edilir.
4— Âdet görüp âdetini hatırlayan fakat mümeyyize olmayandır. Yâni daima ya kuvvetli veya zayıf görür veyahut da kuvvetli bir gün bir geceden az veya onbeş günden fazladır veya zayıf onbeş günden aşağıdır. Bu takdire göre hayz ve tuhrünü eski âdetine göre ayarlayacaktır.
5— Âdet görüp âdetini unutandır, ki buna mütehayyire denir. Mütehayyire davranmak mecburiyetindedir. Yâni namaz ve oruç gibi ibadetlerde temiz kadm gibi olacaktır. Münasebette ise hayızlı kadm gibi davranacaktır.
