‘Riba’, artma, çoğalma, şişme, gelişme ve yetişme, ziyade, artma, mübadeleli akitlerde taraflardan birinin hakkı kabul edilen ve akit sırasında şart koşulan karşılıksız fazlalık anlamındadır. Din deyiminde, alış-verişlerde bir karşılık olmaksızın akidler arasında ziyade bir mikdarı şart koymaktır. Dilimizde buna genellikle ‘fâiz’ denir.
Ribâ dört çeşittir :
1) Ribâ-el-FazI : Bir malın kendi cinsiyle kabzı geciktirilmeden fazlasıyla değiştirilmesidir. Altının altınla, gümüşün gümüşle, gıdâ maddesinin gıdâ maddesiyle fazlalıkla değiştirilmesi gibi.
2) Ribâ-el-Yed : ikisinin veyâ yalnız birininkabzı geciktirilerek bedellerin karşılıklı verilmesidir.
3) Rîbâ-en-Nesie : Bir zaman için bir malın başka bir mala karşı verilmesidir.
4) Ribâ-el-Karz : Bir malın, karşılığını geç almaya karşı aylık veya senelik fâizle verilmesidir.
Ribâ. altın, gümüş ve yiyecek maddelerine girer. (Yukarda geçen ribâ çeşitlerine göre bu muhteva değişebilir)
“Kim de tekrar faize dönerse onlar o ateşin yaranıdırlar ki, orada onlar bir daha çıkmamak üzere ebedî kalıcıdırlar.” Allah (c.c.), ribanın bereketini tamamen giderir. Sadakası verilen malları ise artırır. Allah (c.c.) haramı helal tanımakta ısrar eden çok kâfir, çok günahkâr hiçbir kimseyi sevmez. “Ey iman edenler! Gerçek müminler iseniz Allah’tan korkun, faizden henüz alınmamış olup da kalanı bırakın, almayın. İşte böyle yapmazsanız Allah’a ve peygamberine karşı harbe girmiş olduğunuzu bilin. Eğer (faizciliğe) tevbe ederseniz mallarınızın başları (sermayeleriniz) yine sizindir. Bu suretle ne haksızlık yapmış ne de haksızlığa uğratılmış olursunuz.” Ribanın ne olduğunu açıklama noktasında Taberi, cahiliye âdetini anlatır: ‘Cahiliye devrinde kişi bir malı belirlenen bir vade ile satardı. Vade dolunca, borçlu borcunu ödeyemez ise vade uzatılır, borcu da artırılırdı.’
İşte bu artma riba yani faiz idi. “Resûlullah (s.a.v.) ribayı yiyeni, yedireni, riba akdini yazanı, sadakaya (zekâta) mani olanı, dövme yapanı, dövme yaptıranı hastalık sebebiyle olan hariç hulle yapanı, hulle yaptıranı lanetledi.”
