Sözlükte “teslim etmek, teslim olmak, peşin bedelle vadeli mahsul almak” gibi anlamlara gelen selem kelimesi fıkıh terimi olarak nitelikleri belirlenen vadeli malın peşin bedelle satımını ifade eder.
Selemin meşruiyeti kitap, sünnet ve icmâ ile temellendirilmiştir. Hanefîler’e göre kurucu irade beyanları selem akdinin tek rüknü iken cumhur tarafları ve akdin konusunu da rükün olarak nitelemektedir. Hanefî ve Mâlikîler’le Şâfiîler’in bir kısmına göre selem akdinin kuruluşu için selem lafzı şart değilken Şâfiî mezhebinde tercih edilen görüşe ve Züfer’e göre bu akdin selem lafzıyla yapılması şarttır. Züfer’in tercihinde selemi kıyasa aykırı görmesi rol oynarken Şâfiîler’in tercihinde, vadesiz selemi mümkün görmeleri sebebiyle selemle mutlak bey‘i birbirinden ayırmayı sağlayan bir kritere ihtiyaç duymaları etkili olmuştur.
Selem Konusu Olan Malda Aranan Şartlar
1) Selem konusu olan mal vasıflarıyla belirlenebilir olmalı.
2) Selem konusu olan mal, kendisiyle belirlenemeyen başka bir mal ile karıştırılmış olmamalı.
3) Ayırım maksadı dışında ateşten etkilenmemiş olmalı.
4) Muayyen olmamalı.
5) Muayyen bir, malın parçası da olmamalı.
Âyet-i kerime’de şöyle buyurulmaktadır:
“Ey iman edenler! Belirlenmiş bir süre için birbirinize borçlandığınız zaman onu yazınız.” (Bakara: 282)
Abdullah bin Abbas -radiyallahu anhümâ- selem akdinin Kitabullah ile helâl kılındığını söylemiş ve bu Âyet-i kerime’yi zikretmiştir.
Resul-i Ekrem -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz ölçü, tartı ve teslim zamanı belirlenerek selem yapılmasını emir buyurmuş ve belli bir tarla veya ağaçtaki mahsul yerine, ad ve miktarı belli olan mahsul üzerine akit yapılmasını istemiştir. Çünkü muayyen bir tarla veya ağacın, peşin satılan mahsulü verip vermeyeceği belli değildir.
Yine Abdullah bin Abbas -radiyallahu anhümâ- nın şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Medine’ye hicret ettiğinde Medine’liler hurmalara bir, iki hatta üç yıllığına selem yapıyorlardı.
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- onlara şöyle buyurdu:
“İleride teslim edilecek bir malı, parasını peşin vermek suretiyle alacak olan kimse, ölçü tartı ve vâdesini pazarlık edip öyle alsın. (Bir rivayette) ölçüsünü ve vadesini belirtip alsın.” (Buhârî. Tecrîd-i sarîh: 1023)
Bu Hadis-i şerif selem akdinin câiz olduğuna ve selem usulü ile alınan malın ölçü, tartı veya başka şekillerle miktarınca bilinmesinin şart olduğuna delâlet eder.
Ebu Saîd-i Hudrî -radiyallahu anh- den rivayet edilen bir Hadis-i şerif’lerinde şöyle buyuruyorlar:
“Kim bir yiyecek veya başka şeyde selem akdi yapmışsa, bu malı fiilen teslim almadıkça bir başkasına satmasın.” (Ebu Dâvud: 3468)
Bu Hadis-i şerif’ten de anlaşılıyor ki selem usulüyle mal satın alan kimse, malı teslim almadan önce başkasına satamaz, hibe edemez, devredemez. Bu malı başka bir mal olarak da alamaz, sonradan malın cinsini değiştiremez.
