Sürüden bir davar kaçsa çoban onu yakalamak için onu kovaladığı takdirde sürünün kayıp olmasından veya çalınmasından endişe ediyorsa kaçanın kayıp olmasından mesul müdür?
Çoban sürüden kaçan davarı yakalamak için kovaladığı takdirde sürünün durumundan endişe ediyorsa sürüden uzaklaşmaması icabeder.
Çünkü küllî zararı defetmek için cüzî zararı irtikâp etmek akıl ve mantığa daha uygundur. Kaçan davar kayıp olursa mesul değildir (el-Fıkıh ‘alâ el-Mezâhib el-Erba’a c. 3, s. 147).
Ayrıca, yağmur unsurunu düşünelim, yağmurun yüz vazifesinin doksan dokuzu insanlığa ve mahlukata faydalı ve güzel neticeler veriyor. Geriye kalan bir kaç zarar ise, yine kendi tedbirsizlik ve dikkatsizliğimizin bir neticesidir. Sel gibi afetlerin, derenin önüne yapılan evimize zarar vermesi, yağmurun suçu değildir. Kendi suçumuzun bir sonucudur. Kendi hatamız neticesinde selin yıktığı hanemize zarar gelmemesi için, “keşke yağmur olmasa idi ya da yağmasaydı” desek, o zaman bir tek cüzi zarar gelmemek için külli bir hayır ve faydayı yok etmiş oluruz. Bu da o küçük zarara kıyaslanamayacak kadar büyük bir zarar olur.
Onun için hikmet ve hayır, küçük zararlara ve şerlere bakmaz, neticede hasıl olan külli hayra bakar, ona göre yaratır. Bu mana “Hayr-ı kesir için şerr-i kalil kabul edilir.” şeklinde tarif ediliyor. Şayet cüzi bir zarar gelmemek için yağmur iptal olsa, yağmurun binlerce güzel ve hayır yönleri de beraberinde iptal olacağı için külli bir şer olur. Yani cüzi şerden kaçayım derken külli şerre girilmiş olur ki kabul edilecek bir durum değildir.
“Şer bir olsa, hayır doksan dokuz olsa, şerri def için, muvakkaten doksan dokuzu terk edilmeli mi? Ya da, şer bir olsa hayır doksan dokuz olsa, bir şerri defetmek için, doksan dokuz hayrın elliye, kırka düşmesini kabul etmek gerekir mi?” Bu önermelerin hepsi yukarıda izah ettiğimiz hususlara ve kaidelere aykırı olduğu için kabul edilemez.
“Ya da bir şerre göz yumup, doksan dokuz hayrı kazanmaya çalışmak mı?” mutabık ve doğru olan önerme budur.
Özetle, şerri yaratmak şer değil, şerri seçmek ve tercih etmek şerdir. Bu yüzden insan şerri seçer Allah da bu seçilen şerri yaratır. Burada şer olan yaratmak değil seçmektir.
