HAN; Konyanın üç saat batısında Beyşehri yolu üzerindedir. Han; Konyanm sert bir yokuşu olan Akyokuş’u aşanların ilk durağıdır. Han; Akyokuş ve Kevele belinden inen yolun sağında bir çok dağların arasındaki küçük bir düzlüktedir. Hanın kapısı eski Türk yapı türesine göre doğuya açılmaktadır.
Han; Iğdişan emîri Hacı İbrahim’in DOKUZUN ve KIZIL ÖREN HANLARI’nın tiplerinde yapılmıştır. Cephe teşkilâtı istisna edilirse Emîr Kandemir’in KIZIL ÖREN’in batısındaki HANI da bu tipe dahildir.
Bu hanlar esas itibariyle üç kısımdan teşekkül ederler. İlk kısımda hanın nöbetçi ve müstahdem odalarıyla mescidi, ikinci kısımda üstü açık bir havlı ile iki yanlarında kapalı odalar, üçüncü kısımda da asıl kervansarayla kışlık ahır ve yolcuların istirahat edecekleri sekiler vardır. ALTUNBA HANI’nm medhalinin solunda 3,50 metre derinliğinde, 3a20 metre eninde ve 2,80 irtifamda fevkani bir MESClD’i vardır.
Mescidin altındaki bodrumun kemer kapısının eni 2,40, yüksekliği 0,90 metredir. Mescidin tonoz sakfi ve batı divan çökmüştür. Şimale açılan kapısının eni 0,80, irtifakı 1,90 metredir. Mescidin dıvarmdaki başka mimarî bir eserden getirilmiş üstünde hendesî kabartmalar bulunan bir taş yere yuvarlanmış. Burada üstünde şems ve salip bulunan bir taş daha vardır. Doğuya bir f pençeresi bulunan mâbedin taş mihrabı çok zarifdir. Mâbedin batısında tonoz örtülü ve onun kuzeyinde de başka kısımlar göze çarpar. Medhalin tam mescidin ve diğer kısmın karşılarına rastlayan parçası yıkılmıştır. Bundan sonra hanın ikinci kısmı gelir. Buraya umumî kapıdan girilir. Burada sağlı sollu beşer kemerli tonoz örtülü içten içe 23.10 metre boy ve 3.50 metre eninde iki kanat vardır. Sa-ğmdakinin bir, solundakinin dört; kemerli kapısı vardır. Kapıların enleri 2.90, irtifaları 1.90 metredir.
Asıl hanın kapısı geniş bir kemerin altındaki medhaldedir. Kapının bey-2Î kemeri sekiz taşla örülmüştür. Kemer iki taraftan burç dendanlarmda kullanılan birer taşa dayanmaktadır. Kapının üstünde bulunan 1 X 0,30 metre ebadındaki kitabe taşı maalesef kırılmış ve yok olmuştur. Hanı beş on sene evvel gören birisi bana bu kitabenin yalnız üstünde bulunan bir parçası kaldığını söyledi. Medhalin solundaki bir taşta oyma bir salip vardır.
Asıl han üç boğdam üzerine yapılmış ve üstü taşla beşik örtüsü şeklinde örtülmüştür. Hanın içten boyu 20.70, eni 15 metredir. Hanın sakfini her boğdamda beşer kemerin dayandığı 8 fil ayağı ile dıvarları tutmaktadır. Kemerler muntazam taşla örülmüştür. Ortadaki boğdamm eni beş, sağdaki-nin ve soldakinin 3.90 metredir. Kemerlerin araları 3.30, irtifaları 2.45 metredir. Orta boğdamm üçüncü ile son bölümünün sakfi çökmüştür. Handan dışarıya kalın künklerle hava ve ışık delikleri yapılmıştır. Han temamen taşla yapılmıştır. Dıvarlarınm dışlarında iri kesme ve muntazam taşlar kullanılmıştır. Han dışarıdan bir dağ parçasına benzer. Damın üstünde üzerlikler bitmiştir. Asırlardanberi sellerin getirdiği kumlar ve çakıllar bilhassa kuzey tarafını kapatmıştır. Diyarlarında yer yer gedikler açılmıştır. Bu asil binayı kurtarmak lâzımdır.
Halkın ağzı RUZBE’yi (oruzlu, horuslu) SA’D-ED-DİN’i (Zazadm) yaptığı gibi BU HANIN adını da (Altun Apa), (Altun kapa hanı) şekline sokmuştur. KONYA Vakıflar Müdürlüğünde 4 numaralı defterin (50) ci sahifesinde bulunan 598 tarihli vakfiyeye göre hanın bulunduğu bu yere eskiden = Arkıt (1) denilirdi. Altunba; bu han için KONYA’nın içindeki Eski çarşıda bulunan iki dükkân vakfetmiştir. Bu dükkânların gelirleriyle evvelâ hancının maaşı temin edilecek, sonra da hanın tenviri için bezir ve kışın yolcuların ısıtılması için odun satın alınacaktır. Hanın kuzeyindeki çeşme Selçuk kervansaray çeşmelerinin orijinal bir tipidir. Bu handan 4 saat şimaldeki KIZILÖREN HANI’nın altındaki çeşme de böyledir. Bu çeşmelerin ülükleti birer taş oluk halindedir. Olukların ortalarında suyu selsebilleştiren. minicik birer havuz vardır.
