Bu modrese; Çiftcmerdiven mahallesinde Kız muallim mektebinden Musallaya giden caddcnin solunda, Kadı İzzeddin Karpuzoğlu câmiinin karşısında idi. (Konya Maarif Tarihi S. 17 de) medresenin yerini yanlış göstermiştir. Son medrese kerpiç yapı idi. Medreseleri kapayan kanun yürürlüğe girdikten sonra buraya sahip olan idare tarafından satılmıştır. Medresenin doğuya açılan kapısının girerken sağında Yavuz Sultan Selim’in yaptırdığı muhteşem bir ÇEŞME vardı. Bu çeşme Osmanlı çeşme mimarîsinin en muvaffak nümunelerinden biri idi. Yıkılmış ve yerine ev yapılmıştır. Çeşmenin arkasındaki açık Türbede medresenin bânisi gömülü idi. Türbenin bodrum katı durmaktadır.
Medresenin ve bânisinin Selçuk tarihinde mühim yeri olduğu için tetkik etmek lâzımdır. Fâtih’in tahrir heyeti KONYA evkafını tesbit ederken bunu (ATABEY MEDRESESİ) şeklinde adlandırmış, kadim vakıf ve Veledi Sofci’nın medresede müderris olduğunu da yazmıştır. Bu defterde KONYA’nın Sahra nahiyesine bağlı köyü ile Süleymaniyeye(l) bağlı (O köyü ve bu köye bağlı Çardak çiftliğinin bu medresenin evkafı arasında bulunduğu gösterilmiştir. II. Bayezid heyeti de medreseyi aynı adla almış, o vakit Mevlâna Seyyidî müderris imiş. Bu defterde Fâtih’in defterindekinden fazla olarak Selverde bir bahçe ile Meramda (ATABEY BAĞ YERİ) diye meşhur tarlanın da medresenin vakfı olduğu yazılmıştır. Muharrir vakfiyedeki SÜLEYMANÎYE’nin BEYŞEHRİ olduğunu tasrih etmiştir. |||. Murad’m tahrir defteri de medreseyi ve evkafını yukarıdakiler gibi aynen tesbit etmiştir.
Mevlâna Şeyh Mchmcd’in Atabckiye Medresesi içiıı 851 tarihli Arapça Vakfiyesi I.
Vakıflar Müdürlüğünün bir numaralı defterinin 110 ve 113 üncü sahifele-rinde bu medreseye âid vakfiyenin birer suretleri kayıdlıdır. Vakfiye, Arapça bilmiyen cahil bir kâtip tarafından kopya edildiği için okunması güçdür. Vakfiye 851 yılı Cumaderulasının 28 inci günü tanzim edilmiştir. İkinci vâkıf Atabekiyye medresesinin müderrisi Mevlâna şeyh Mehmed ibn-i Mevlâna Mahbub ibn-i Muslih-id-din Mustafa İbn-i Bahtiyar’dır.
Medreseyi yaptıranın adı da vakfiyede şöyle geçer : ( Atabey Arslan Doğmuş îbn-i Sevinç Ihn-i Yarukinal ) Vakfiyenin üstünde : arapça yazılar bulunmaktadır.
Şahidleri de Konya Kadısı Bâli tbn-i Haşan, Mevlâna Mehmed İbn-i Bahşayiş, Mevlâna Sinan-üd-din îbn-i Yusuf’dur.
Müderris Mevlâna Şeyh Mehmed Karamanoğlu Mehmed beyin zamanında (Süleymaniye) Beyşehrinde Hâkim (Bey) bulunan Bedreddin Mah-mud-ı Karaman! Süleymaniyedeki bu köyün vakfiyetini şahidlerle tesbit ettiği için o vakittenberi köyün geliri medreseye sarfediliyormuş.
İstanbul Başvekâlet arşivinde Kanunî devrine ait bir il yazıcı tapu defterinden öğrendiğimize göre Konyanın Sahra nahiyesine bağlı Cam köyünün öşrü de ATABEKİYE MEDRESESİ’nin vakfı idi.
Vakfiyeye göre köyü; Göl, Savcılar, Sağırkaya, Yazıcılar ve Zindan Sö-ğüd köylerinin tarlaları sınırlandırmaktadır. Köyde bir gözlü bir değirmen vardır. Sonra vakfiyeyi Karaman Kadıaskeri tescil ve Konya Kadısı Ahmed îbn-i Yakup da tasdik etmiştir.
Bu vakfiyede KARAMAN İLİ tahrir defterinde gösterilen medresenin diğer evkafı zikredilmediği için bunların daha evvelden medresenin bânisi Atabey Arslandoğmuş tarafından başkaca bir vakfiye ile vakfedildiği anlaşılmaktadır. Bu gün bu vakfiyeyi bulamıyoruz.
Medresenin inşa tarihi gibi mimarının adını da maalesef veremiyoruz. Çünkü bize kadar ne vakfiyesi, ne de hiç bir kitabesi gelmiştir. Yalnız medresenin muhteşem bir törenle açıldığını bu törende Mevlâna Celâl-ed-din’i Rumî, Şeyh Sirac-ed-din’i Ürmevî, Muin-üd-din Pervane gibi KONYA-nın en seçkin ve ergin âlimleri, emirleri ve Devlet adamlarının bulunduğunu ve ilk müderrisliğine Mardinli Şeref-ed-din’in Karatayı medresesinden naklen tayin edildiğini EFLÂKΑden (1) ve MEKTUBT-I MEVLÂNA‘dan öğreniyoruz.
Şurası muhakkakdırki ATABEKİYYE MEDRESESİ yapıldığı zaman Ceiâl-ed-din’i Karatayı ölmüştü. Mevlâna Celâl-ed-din’i Rumî; Karatayı medresesinden Atabek medresesine nakledilen Mardinli Şems-ed-dîn’in yerine Efsah-üd-din’in tayinini tavsiye eden mektubunda (Karatayı) dan Rahmetli diye bahsetmektedir. Biz medresenin 654 H. (1256 M.) yılından sonra yapıldığını tahmin ediyoruz.
Bir KONYA ve su katılmamış Türk olan Fahr-ed-din Arslandoğmuş-adı gibi arslanca hareketleriyle tanınmış bir Selçuk emîri idi. Arslandoğmus* Emîr-i Ahur iken bir çok dahilî isyanları bastırmış, Selçuk tahtına vâris olmak isteyen Keykâvüs, Kılıç-arslan ve Keykubad kardeşlerin anlaşarak yurdun içindeki vahdeti bozmamalarına çalışmış, sonra Sultan Rükn-ed-din ile İzzeddin’in anlaşmalarını temin etmiş, Moğol düşmanlığıyla tanınmış bir emîr idi. AKSARAY civarında ALÂEDDÎN HANI yakınlarında Mo-ğullarla harp eden Selçuk askerinin kumandanları arasında bulunuyordu. Sahip Kadı İzz-ed-din burada şehid oldukdan sonra kendisi Burglu karyesinde bulunan Sultan Rükn-ed-din’in yanma gitmiş ve onu oradan çıkararak KONYA‘da Tahta oturmasını temin etmişti.
656 H. tarihinden sonra Arslandoğmuş’un adına Selçuknamelerde rastlamıyoruz. Bundan sonra öldümü, yoksa oturakmı edildi ? Bu hususda kat’î bilgimiz yoktur. Kadı izz-ed-din ile Fahreddin Arslandoğmuş çok sevişirlerdi onun için mâmurelerini de karşılıklı kurmuşlardır.
ATABEKtYYE MEDRESESİ’nin arkasında meşhur Kadı Sîraceddin’i Ürmevî’nin torunu Bedred-din Mehmed ibn-i tmad-üd-din Mehmed ibn-i Ömer ibn-i Sirac-ed-din’in karısı Mutlu Melek hatun’un bir dâr-ülhuffazı vardı. Şimdi ondan da iz ve eser kalmamıştır.
Mevlâna; mektuplarından birisinde Fahreddin Arslandoğmuş’dan şöyle bahsetmektedir. Fahr-ed-din Arslandoğmuş’un türbesi tam Kadı İzzeddin’in türbesinin karşısında idi. Bu medresenin son müderrisi Ebubekirin oğullarından öğrendiğimize göre türbe eskiden Ehramî kubbeli imiş. Kubbesi sonradan yıkılmıştır. Açık türbede üç sanduka vardı. Sonra buraya 1330 R. yılında ölen son müderris Ebubekir Sami efendi gömülmüştü. Medreseye Koçbekir Ağazadenin torunu Ebubekir Sami efendi Müderris olduktan sonra AĞAZADE MEDRESESİ adı galebe etmişti.
