Cami; KONYA’nın batısında. Menün şosesinin û/erinde, kendi adım verdiği yörededir. Havlısından ve önünden Şehir tırnağı geçer* Mâbcd; MERAM’ın ve GEDAVBT denilen; insanlara sıhhat ve zindelik aşılıyım mahallî rüzgârıyla ve temi/ havasile meşhur olan YAKA HACîl ARl’nın eşitinde şâirane bir yere kurulmuştur. Dört tarafını asırlar görmüş kavaklar, Pelit ve sıvarmılık ağaçları yeşil bir hale gibi sarar.
Mâbedin havlı kapısı âdi taşla yapılmıştır. Solunda eski bir bulgur dibeği, sağında bir sebil vardır. Kapıdan girince çaya varıncaya kadar olan kısım sağlı, sollu
mezarlıktır. Solda Selçuk tarzında mermerden yapılmış yekpare iki sanduka vardır. Birisinin üstünde çok nefis lâle kabartması gözleri okşar. Bu sandukaların başlarındaki kitabeli taşları yok olmuştur. Mâbedin son mütevellisi Mustafa Kişnişci’nin validesi Bayan Şükriye’nin bana söylediğine göre bu sandukalardan birisi Mâbedin banisinin oğlu Kadı Meh-med efendiye, İkincisi karısına aittir. Ayak taraflarındaki mezarda hizmetçileri gömülü imiş, burada görülen iki yeni taş da 1341 H. yılında ölen ülemadan Kişnişci zade Hacı Osman efendi ile 1343 H. de ölen Kişnişci zade Hacı Haşan efendi’nin karısı Ayşe lıatun’a aittir. Havlının solundaki mezarlıkta da 1345 H. de ölen camiin mütevellisi Kişnişci zade Mustafa efendi gömülüdür.
Mâbed kerpiç ve taşla yapılmıştır. Üstü çatı örtülüdür. Kıble tarafına iki sıra halinde 4, sağ ve soluna da beşer pençeresi açılır.
Dört ağaç sütünün tuttuğu kiremit örtülü son cemaat yerinin sağ köşesinde ahşap ve kısa bir minâresi vardır. Solunda bir imam odası görülürki burası eskiden zâviye idi. Mabedin tarihî yâdından başka mimarî bir kıymeti yoktur.
ANKARA vakıflar umum müdürlüğü arşivinde 582 numaralı defterin i 18 nci sahife-sinde ve KONYA vakıflar müdürlüğünde bulunan dört numaralı defterin beşinci sahifesinde Mâbedin vakfiyesinin birer suretleri kayıdlıdır. Bu Arapça vakfiye 933 yılı muharreminin ilk günlerinde tanzim edilmiştir. Vakfın tescilinde imam ve hatip Mevlâna Tac-üd-din ibn-i Hüseyin fakıhj Mevlâna Nurullah çelebi ibn-i Safiy-üd-din ve oğlu Emrullah, Kurt hoca şöhretini taşıyan Mevlâna Muhy-id-din ibn-i Halife ve Mevlâna İbrahim çelebi ibn-i Müştak, Mustafa dede ibn-i Hacı Mahmud, Mustafa fakıh ibn-i Şeyh Hüseyin, Hacı İlyas ibn-i Mustafa, Hacı Mustafa ibn-i îshak ve Hacı Fakıh ibn-i Piri şahid sıfatile bulunmuşlardır.
Vakfiyenin üstünde KONYA KADISI Abdur-rahman ibn-i Yusuf’un tescili ile ANADOLU KADIASKERİ Zeker-riya efendinin bu vakfiye ile amel olunabileceği hakkmdaki tasdiki vardır.
Semerkand’lı Şeyh Aliyy-üd-din’in (1) yolunda yürüyen Kasım halife bu vakfiyesile Turud yakınındaki câmiini ve civarındaki zaviyesini vakfetmektedir. Zâviyede gelen, giden muhtaçlar barınacaklardır.
Câmi ve zâviyesi için tefsir, hadis, fıkıh, tarih ve lügatten (70) kadar kitap vakfedilmektedir.
Kasım Halife bu hayır müesseselerinin masrafları ve yaşatılmaları için şu gelir menbalarını vakfetmiştir :
1 — Câmiin batısındaki iki taşlı bir göz değirmenini.
2 — Şarkından değirmen, kuzeyden yol ve batıdan Hacı Sinan veresesinin üzüm bağları, güneyden kadim çay ile sınırlanan Hacib kozağacı na-mile maruf tarlasını.
3 — Yine burada küçük Sungur ağa yeri diye meşhur olan tarlasını.
4 — Yine buradaki başka bir tarladaki nısıf hissesile bağını.
5 — Konya sahrasındaki Halil bey çiftliğinin yarısını ve Tayfur damı çiftliğinin tamamını.
6 — Hatunsaray köylerinden Karahüyük, üçkilise ve Yarımca köylerindeki dükkânlarını.
7 — Belvirana bağlı Sarayacık köyünde Kaya ağzı denilen yerdeki tarlalarının hepsini.
8 — Aladağdaki yaylağını.
9 — Konyada Kadı Mürsel câmii ittisalindeki dükkânını.
Vakfiyeye göre vakfın mütevellisi — Hayatta bulundukça — vâkıfın kendisi, vefatından sonra oğlan ye kız çocuklarının en salihi olacaktır. Fakat erkek evlâd daima tercih edilecektir. Mâbedin imam ve hatibi kendi evlâdı arasından seçilecektir. Mâbedin geliri üçe taksim edilerek, birisini mütevelli alacak, ikisi de câmi ve zâviyenin masraflarına tahsis edilecektir.
Kasım halife’nin ALADAĞ’daki yaylasında KİŞNİŞ denilen Kuş üzümü bol yetişdiği için soyu, sopu sonradan (Kişnişciler) lakabile anılmıya başlamışlardır.
Kasım halife’nin oğlu KONYA KADISI Mehmed efendi de 993 Şabanının ilk günlerinde tescil ettirdiği bir vakfiye ile babasının câmi ve zâviyesine Devle mahallesinde Şeraf-ed-din câmii yakınındaki dahiliye, hariciydi ve büyük havlılı evini vakfetmiştir.
Bu evin üç tarafında umumî yol, bir tarafında da dâr-üt-talim vardır (2). Bu da tevliyeti, hayatta iken kendisine, öldükten sonra çocuklarına şart kılmıştır. KONYA vakıflar müdürlüğünde bulunan bazı tedavül kayıdlarma göre 1240 ramazanının 10 unda vâkıfın evlâdından mütevelli Haşan ibn-i Meh-med ölmüş, yerine oğlu İsmail’e berat verilmiş, bu zat de öldükten sonra 1265 yılı zilkadesinde Hafız Mehmed halife ve 11 rabiülevvel 1341 tarihinde yine evlâtdan Şiyt ibn-i Hacı Haşan ibn-i Hacı Mustafa vakfa mütevelli olmuşlardır. Bu gün vakfın mütevellisi Şiyt efendinin oğlu Mustafadır. Tedavül kayıdlarma göre bu vakıfda mütevelli olanların zinciri Kasım halifeye şöyle bağlanmaktadır : Mustafa, Şiyt, Hacı Haşan, Hacı Mustafa, Mehmed, Mehmed, Seyyid Mehmed, Mehmed, Kasım halife.
(1) Ali-i Semerkandî şöhretini taşıyan bu âlimin Karamanda bir mescidi vardır.
(2) Bu dâr-üt-talim Şeraf-ed-din câmiinin karşısındaki Hacı Ali efendi dâr-ül-huffazıdır.
