Bu medrese; Absa mahallesinde, Alîeddin köşkünün kuzeyinde,Tol altı sokağında büyük Karatayı medresesinin doğusunda ve tam karşısında dır. Buna; KEMALİYE, KEMAL-ED-DİN— TURUMTAŞ, KÜÇÜK KARATAYI medresesi adları da verilir. Türbeleri ve tekkeleri kapatan, Medreseleri Hususi idarelere devreden kanunun yürürlüğe girdiği zaman Medrese kerpiç divarlı ve kara örtülü idi. Bu kara toprak yığını arasında asıl ve eski binanın bazı parçaları çöplüğe düşmüş bir pırlanta gibi gönülleri çekiyordu. Son zamanlarda kerpiç kısımları yıkılmış, eski binadan kalan kısmın da üstü örtülmek suretile ömrü uzatılmıştır.
Medresenin umumî kapısının, girerken sağ tarafında eski medresenin medhalinden bir parçanın hâlâ ayakta kaldığı görülmektedir. Burada kordele gibi işlenmiş bir sütun ile kemer ayağı ve tırnakları ve yığma bir sütun vardır.
Bu Kapının tam karşısında da eski medresenin, eyvanından bir parça kalmıştır. Medrese (Büyük Karatayı medresesi) ve (Sahib Ata dâr-ül-hadisi) gibi bavlısı kapalı bir tipimi idi, yoksa Kayserideki (Hand Hatun) ve (Sahibiye) medreseleri gibi havlısının ortası açık mı idi ?. Bunun ancak mütehassıslar tarafından yaptırılacak bir kazı ile tesbıt edilebileceğini sanıyorum.
Bu gün ayakta kalan eyvanın üç divan da gönül ve göz büyüleyen mavi ve mor çinilerle ve mozay ıklar la kaplıdır. Eskiden üstünün beşik Örtüsü olduğu kalan mermer ayaklarından anlaşılmaktadır.
Buradan doğuya bir pencere açılmaktadır. Burası mâmurenin bir mescidi halinde kullanıldığı mihrabından anlaşılmaktadır.
Mihrabın ve divarların alt kısmının çinileri dökülmüştür. Pençere kemerinin üstlerinde altı ayaklı isvasdıkaya benzeyen mavi çiniler görülür. Eyvanın doğu divarındaki çinilerin desenleri karşılıklı diğer iki divarınkilerin-den farklıdır. Eyvanın kıble tarafmda türbe vardı. Bunun kireç ve horasanlı harçla yapılan kalın temelleri hâlâ görülmektedir. Eskiden burada çamurla sıvalı bir sanduka vardı. Şimdi kalmamıştır. Türbenin altında cenazelik denilen bir bodrum katının bulunduğunu tahmin ediyoruz. Yapılacak bir kazı bunu da hal edecektir. Karatayı mumyalı idi belki kardeşinin mumyası çıkacaktır. Selçuk devrinin bu kıymetli ve pırlanta yadigârını bir zelzeledenmi yıkıldı, yoksa ihmalemi kurban gitti ? Burasını kestiremiyoruz. Medresenin doğusundaki AKINCI MESCİDİ de Selçuk! eseri idi. O da bu akıbete uğramıştır. Eski ve harçlı kaim temelleri duruyordu. Bu mescid; yeri kız öğretmen mektebinin bahçesine katılmak için yıkılırken türbesinin bodrum katı ve burada altı ölünün kemikleri meydana çıkmıştı.
Fâtih’in KARAMAN İLİ tahrir defterinde bu medresenin adı « KEMALİYE » olarak tesbit edilmiştir. Mütevellisi Sinan Kasap’tır. Medrese’nin vakfiyyeti hakkında Karamanoğlu İbrahim bey’inde bir mukarrernamesi görülmüştü. Sudiremine ( Silleye ) bağlı Sızma (1) köyü Said iline ( Ka-dınhan ) bağlı Kozağacı çiftliği ve Kırşehirdeki bir değirmen bu medresenin evkafı arasındadır. II. Bayezid’in tahrir defterinde de aynı şeyleri görüyoruz. Yalnız o vakit medresenin mütevellisi Karatayı evlâdından Lutfullah, Müderrisi de Mevlâna Hacı Tac-ed-din idi. Mütevelli vakfın gelirinin altıda birini alıyordu. Kuyud-ı kadime arşivinde bulunan 992 H. 1584 M. tarihli defterde adı ( Kemal-eddin= Turum tas ibn-i Abdullah medresesi ) şeklinde gösterilmektedir. Buradaki kayda göre Medresenin evkafım 943 yılı muharreminde yapılan bir vakfiye ile Kemaleddin’in ammisi Emir Karatayı ibn-i Abdullah tayin etmiştir.
