Mecid; KIZILÖREN’in batısındaki hüyüge benzeyen hafif meyilli silik ve yazıya hâkim bir tepenin üstündedir. Mescidin batısında ve tepenin eteğinde de KANDEMÎR HANI vardır. Mâbed kırmızımtırak muntazam kesme taşla yapılmıştır. Cephesinde daha iri taşlar kullanılmıştır. Mâbedin geniş kemerli 0,90 metre derinliğinde bir antresi vardır. 1,45 in ve 2 metre irtifamdaki kapının kemeri 9 iri taşla örülmüştür. Üstündeki kitabe]) yeri boştuıJpTa ki- .
tabe hiç konmamış ve yahud sonradan yok edilmiştir. Mâbed tulanî iki boğ-dam üzerine yapılmıştır. Sakfi beşik örtüsü şeklinde taşla yapılmıştır. Mâbedin sakfini yan dıvar-larla, ortadaki üç fil ayağı tutar. Mâbedin uzunluğu içeriden 14,50; eni 12,40;
yığma sütunların kalınlığı 1,40; kemer araları 2,60; kemer [irtifaları 2,50 metredir.
Sağdaki boğdam solundakinden bir metre daha geniştir.
Sağ boğdam 6, sol boğdam 5 metre enindedir. Taş mihrap sağ boğdâmdadır. Mâbedden sağa ve sola birer pencere vardır. Tonoz kubbelerden de yukarıya bir çok ışık delikleri açılmıştır. Soldaki pençerenin üstünde kıymetli mor bir taş görülür. KANDEMÎR HANI gibi bu mâbedde de gayr-i İslâmî devirlere aid eski mimarî eserlerin enkazından istifade edilmiştir.
Türkçe Ören harabe demek olduğuna göre (Kızılören) adını civarındaki taşları kızıl renkli olan harabeden almışa benzer. KANDEMÎR HANI ve bu mescid o virânenin kızıl enkazından yapılmıştır.
Hanın mescidi vardır. Buna rağmen beşyüz metre kadar yakınında böyle büyük bir mâbedin yapılışını kızılörenliler bize şöyle izâh ettiler:
HAN; KONYA’dan bir günlük mesafede ve ilk konak yerinde yapıldığı için çok kalabalık olurmuş. Civarında da ÎYMÎR GAZİLER, İL ALMIŞ gibi büyük köyler bulunuyormuş, bu köylüler de Cuma ve Bayram namazlarını burada kılarlarmış. Her vakit cemaati çok olurmuş. Şimdi terkedilen bu köylerin halkı KIZILÖREN’de toplanmışlar.
KANDEMÎR HANI’nın ve mescidin etrafında eskiden mamur köyler bulunduğu anlaşılmakdadır. Mescidin kitabesi bulunmadığı için ne vakit ve kimin tarafından yapıldığını kesin olarak söyleyemiyeceğiz.
înşa malezimesinden ve inşa tarzından çıkardığımıza göre mâbed yedinci hicret asrının bitinci yarısının ilk yıllarında yapılmıştır.
Bizim tahminimize göre MÂBED; Emir Kandemir mâmuresinden bir parçadır. Hanla beraber 603 H. 1206 M. yılında yapılmıştır.
KONYA’da yedinci hicret asrının ilk çeyreği içinde yapılan bir çok âbideler tamamen veyahud kısmen yıkıldığı halde ALTUNBA, KIZIL-ÖREN, KANDEMÎR hanlarıyla bu mâbed yapılış tarzlarının sarsıntılara fevkaFâde dayanıklı olmasından dolayı 20 inci asra kadar sağlam olarak gelmişlerdir. Son asırların ihmali yüzünden âbidelerde bir çok gedikler açılmış, yer yer çatlaklar ve çöküntüler hasıl olmuştur.
Mâbed plânına göre iyi muhafaza edilmesi lâzım gelen eşsiz ve asil bir tiptir.
