Bu Mescid; ALÂEDDÎN TEPESİ’nin en yüksek ve en hakim noktasında idi. Mâbed, sülün endamlı ve duvaklı bir gelin gibi KONYA’nın teşrifatçılığını yapardı.
MÂBED; FERİT PAŞA SU DEPOSU’nun batı cenubunda yer alıyordu. Son zamanlarda başının üstüne de; sesini bir buçuk, iki saat uzaklara kadar götürebilen bir çalar saat almıştı. İstiklâl ve kurtuluş savaşı esnasında – Bir takdirsizliğin kurbanı olarak yıktırılmıştır.
Bina bize kadar sağlam olarak ve asil hüviyetinden hiç bir şey kaybettmeden gelebilen bir Bizans eseriydi. Yüksek mimarî ve tarihî kıymeti vardık Burası
tikten sonra Selçukîler burasını
mescid hi üne sokmuşlardı. Bina KONYA‘nın ilk Müslüman mâbedlerinden olma bahtiyarlığına ermiştir.
Çok eski tarihlerdenberi bu yapı (KABR-İ EFLÂTUN), (RESATGÂHI EFLÂTUN) şeklinde bir şöhrete sahipti. Bu izahtan anlıyoruz ki MUCEM-ÜL-BÜLDAN telif edilmeden tepede bir câmi vardı ve tetkik ettiğimiz mâbed de henüz kilise halindeydi. Mescide çevrilmemişti. Herevî kitabında bu mâbed hakkında ilk malûmat veren seyyahdır. Bunu kitabımızın başka yerinde genişçe yazdık.
Müneccim başı da DİYAR-ı RUM’u tarif ederken bazı rivayette Eflâtun’u Hâkîm’in dahi kabri anda olmak üzeredir.» (1) der. Hammer; KONYA’yı Eflâtun’a MEVLÎD yapar (2).
Halbuki Kâtip Çelebi Eflâtun’un KONYA‘da doğduğunu söylemez. Kabrinin KONYA‘da buludduğunu söyler. Kâtip Çelebi’nin bu husustaki ifadesi şudur :
«Ziyaretgâh; Konyada, Merkad-i Mevlâna Celâl-ed-din Muhammed İbn-i Sultan-ül-Ülema Fevti 672, Ömrü 68, Sultan Veled ve Baha-ed-din Sul-tan-ül-Ülema, Şeyh Kerim-üd-din; Çelebi Hüssam, Şems-i Tebrizî, Şeyh Sadr-ed-din, Kadı Serac-ed-din ve Seyid Burhan-ed-din Muhakkık-i Tirmizî, Merkad-i Alâ-ed-din ve Eflâtun-u İlâhî Konya’nın kalesindedir» (3)
Fâtih’in il yazıcı heyeti (881 H. 1476 M.) yılında KONYA evkafını yazarken bu mâbedi (Vakf-ı mescid-i Eflâtun) şeklinde tesbit etmiş. Ve üç dönüm tarla ile üç dönümlük bir bağı da geliri arasında göstermiştir (4)
III. Murad’ın (992 H. 1484 M.) tarihli KONYA tahrir defterinde bu mescid şu şekilde yer almıştır : «Vakf-ı mescid-i Eflâtun der îçkale Bermu-cibi defter-i atik» (5)
Bina ALÂEDDÎN TEPESΑnde içkale mahallesi var iken mescid halinde kullanılıyordu. KONYA Vakıflar Müdürlüğünde bulunan bir numaralı defterin 140. ” sahifesinde bulunan (1229 H. 1813 M.) tarihli bir tevcihte aynen şöyle denilmektedir :
«Medine-i Konya’da vaki Eflâtun mescid-i şerifi vakfı mahsulundan almak üzre nısıf hisse-i muayyene ile nısıf hisse-i tevliyeti Es-seyyid Abdurrahman müşterek hududu üzerine tecdiden tevcihi»
Şeyh Sadr-ed-din-i Konevî mâmuresinde vazife görenlerden bazıları bu mâbedde de muhtelif vazifeler aldıkları ellerinde bulunan vesikalardan anlaşılmaktadır. Şimdi Sadr-ed-din-i Konevî ahfadından muallim İbrahim Demirtaş’ta bulunan 1201. Şevvali* evailinde yazılan bir hükümde KONYA SAHRA’sında vaki KIZIL KURT çiftliği ile KOÇAÇ köyü hasılatının EFLÂTUN MESCİDΑnde ortaklama mütevellilik yapan Seyid Mehmed ve Seyid Mustafa’ya verilmesi bildirilmektedir.
Mâbedin önünde Selçuk devrine ait mezar taşları bulunduğunu yaşlı KonyalIlardan öğreniyoruz.
Büyük bir teessür ve teessüfle kaydedelim ki bu taşların kimlere ait olduğu vaktiyle tesbit edilmemiştir.
Mâbedin sivri kubbe kısmı tadil edilerek üstüne ilâve olunap. ahşap
bir parça üzerine ( 1289 H. 1872 M. ) yılında çalar saat oturtulmuştur*
Çaların sesi YAKA’ya ve KÖYCEĞÎZ’e kadar giderdi. KONYA’nm bu günde böyle bir saate ihtiyacı vardır.
Saatin kurulması mâbedin doğu pencerelerinden birisinin üstüne yerleştirilen şu kitabeyle tesbit ediliyordu :
Şehin Şah-ı cihan Abd-ül-aziz Han ahd-i adlinde
Döner hep mıhver-i bâlâda çarh-ı azam-ı devlet
Dönüp tam saate gitmektedir doğru mesalih hep
Ayar-ı adl-ü temkini vereli mülke temşiyyet
Bu bâlâ kulede ser çekti işte evc-i âlâya
Bulunca sâye-i lutfunda taç cevher-i ziynet
Ede müzdad ömrün her dakika ol şehin Mevlâ
Tanin-endaz-ı dehr oldukça bang-i saat-i kudret Bu bünyad-ı behinin tecdidine (Hâlet) dedim tarih :
(Resetgâh-ı Flâtunken yapıldı kule-i saat.) (1)
Kitabeye göre saat Sultan Abd-ül-aziz zamanında (1289 H. 1872 M.)
yılında mâbedin kubbesi üzerine ilâve edilen tahtadan bir kule üzerine
yapılmıştır. O vakit KONYA’da Burdurlu Ahmed Paşa Vali bulunuyordu.
Kitabeyi nazmeden Hâlet efendi KONYA MEKTUPÇUSU idi. Bu kitabenin mâbed yıkılırken kaybolduğunu söylediler.
Bizim çocukluğumuzda mâbed gaz deposu halinde kullanılıyordu.
CH. Texier’nin (2) DESCCRİPTION DE L’ASIEMINEVRE adlı eserinin ikinci cildindeki 100 numaralı resimde bu mâbedin saat kulesi haline
konmadan evvelki’ hali pek güzel görülmektedir. Müellif mâbedi tasvir ederken de aynen şunları söyler :
«Kayseri tarz-ı mimarî-ı kadiminde yapılmış mahrutî damlı küçük bir kilise binası hâlâ mevcuttur.» (2)
Bu mâbedin Eflâtunla hiç alâkası yoktur. (Ayos Amfilihiyos) adına yapılmıştır. Türkler ve Müslümanlar (Amfilihiyos) u Eflâtun yapmışlar. O kadar. (3)
Müze ile ilgili bir memur bir gazeteye yazdığı makalesinde ve Anadolu ajansına verdiği beyanında EFLÂTUN’un MEZARININ Konyada keşfedildiğini söylüyordu. Biz TARİH HAZÎNESİ mecmuasında bunu tashih etmiştik. Sonra bütün yazılarımız gibi bu yazımız eline geçince kanaatini değiştirmiştir.
Dipnotlar
(1) Kitabeyi mimar Şahabettin Uzluk’dan aldık.
(2*) Küçük asya. Cilt 3, sahife 206.
(3) Bektaşilik tedkikleri. S. 137 — 138
(1) Mucem-ül-Büldan. Cilt 7, sahife 186.
(1) Sahaif-ül-ahbar. Cilt 2* sahife 559.
(2) Osmanlı tarihi. Ciit 5, Sahife 327.
(3) Cihannüma. Sahife 616
(4) Ankara kuyud-ı kadime arşivi. Defter numarası 256
(5) Ankara kuyud-ı kadime arşivi. Defter numarası 584. Burada dikkate şayan bir nokta vardır. Konya’nın iç kalesi Alâeddin tepesinin etrafını saran kale idi. Zin-dankaleye iç kale denilmeyordu. Bir vesikada Lala Ruzbe’nin Alâeddin tepesini saran surun içindeki zâviyesi anlatılırken (Derdahil-i Ehmedek) denilmektedir. İstanbul Baş Vekâlet arşivinde 387 numarada kayıtlı bulunan (defter-i Karaman) nm 39 ncu yaprağında (Vakf-ı mescid-i Eflâtun der iç kale) başlığı altında Kızılkurt çiftliğinin, dört dönüm bağ ve tarlanın ve GÎRVAT köyündeki bir çiftliğin bu mescidin evkafı olduğu tasr h e mektedir.
