HAN; KONYA’nın 6 kilometre kuzeyinde, Tayyare meydanının güne-yindedir. PINARBAŞI’ndan trenle KONYA’ya gelenlerin gözleri yolun sağındaki bu muhteşem âbidenin üstünde düğümlenir.
HAN; can kurtaran kulesine ve bir deniz fenerine benziyen endamlı kulesi ile KONYA ovasının çok uzaklarından görülür.
Selçuk başşehri KONYA’nın ( RUZBE HANI ) Osmanlı payitahtı ÎSTANBUL’un DAVUT PAŞA KIŞLASI ve KASRI mesabesinde idi. Bir hükümdar, bir ordu, bir devlet ulusu ve ağır bir misafir KONYA’ya girip çıkarken burada karşılanır ve buradan uğurlanırdı. DAVUT PAŞA KIŞLASI da böyle idi. Hanın önüne sık sık çadırlar kurulur ve kaldırılırdı. KON-YA’nın Selçukîler, Karamanlılar ve Osmanlılar devrini tesbit eden tarih kitaplarında, vakfiyelerde, mülknamelerde ve il yazıcı defterlerinde bu hanın adı pek çok geçer. HAN; Kadmhan — İstanbul şosesi üstündedir. Hâlen Konya— Ankara yolu üzerindedir.
Hanın kapısı eski Türk yapı töresine uygun olarak doğuya açılmaktadır. Han, hemen hemen dört köşeli bir plân üzerina muntazam kesme Sille ve Gödene taşları ile yapılmıştır. Dıştan boyu 28,5 ve eni 28 metredir. Yüksekliği de 7 metredir.
Hanın yüksek taş kemerli ve basit bir antresi vardır.
Kapısının üstüne konan som kitabelik mermere her nedense tarih kitabesi kazılmamıştır. Han, 3 boğdam halindedir. Kapıdan 4,30 metre genişliğindeki orta boğdama girilir. Bu boğdamm tam ortasında asıl binadan 3,5 metre kadar yükselen sekiz yüzlü ve sekiz pencereli bir kule vardır, Kulenin içi tuğla ile dışı muntazam kesme taşla yapılmıştır. Üstünü de mini mini kubbe örtmektedir.
Bu, KONYA sahrasında bilhassa kışın şiddetli ve fırtınalı günlerinde barınacak yer ariyan yolcuları sekiz ışıklı gözü ile çağıran fener kulesidir. ZAZADIN HANFnda da böyle bir kule vardır.
Orta boğdamm sağ ve solunda dörder metre otuzar santim aralıklı beşik örtülü beşer göz vardır. Bu gözlerde biri birlerine üçer metre 90 ar santim genişliğindeki ikişer kemerle geçit verirler. Bu kemerler 16 fil ayağı ile yan divarlara dayanmaktadır.
Boğdamlarm hemen hemen hepsinin divar taraflarından gedikler açılmıştır. Sağdaki boğdamm sol bölümünün sakfı ise temamen çökmüştür. Hanın divarlarınm kalınlığı 1,30 metredir. Iç ve dışhrı muntazam kesme taşla yapılmış, içleri harçlı molozla doldurulmuştur. Hanın kuzey, güney ve batı divarları dışarıdan ikişer payanda ,ile takviye edilmiştir. Divarlarm dışlarındaki muntazam kesme taşların hemen hemen hepsi sökülmüş ve aşırıl-mıştır. Şimdi hanı; harem iyiliğinden dolayı yekpareleşen molozlarla fil ayağı sütunlar ayakta tutabilmektedir.
Fener kulesinin dış kaplamaları da soyulmuş doğusundaki ve batısındaki Jkemer örtüler de temamen yıkılmıştır.
Bu tarihî hana âcil ve kurtarıcı bir yardım yapılmazsa yerlere serilecektir. Bu takdirde Türk mimarisi asîl ve muhteşem bir eserini kaybetmiş olacaktır. Hanın divarlarının üstlerinde ve kemerlerdeki taşlarda bir çok işaretler gördük.
Bunların içinde majüskül (E) ve (B) harflerine benziyenleri olduğu gibi Oğuz Han’ın Afşar kolunun ONGUN’u olan ISVASTÎKA’lar, MÜHR-t SÜLEYMAN’lar gördük. Biz GRUVAGAMME de denilen bu ÇENGELLİ HAÇ’larm bazı gayr-i müslim akalliyet askerleri tarafından son yıllarda yapılmış olduğunu zannetmiştik. Halbuki Hanı; Hitler’in zuhurundan yarım asır evvel tetkik edenler bile bu işaretleri görmüşlerdir.
Bunlar taşçıların damgalarıdır. Büyük Osmanlı âbidelerinde meselâ tSTANBULMaki SÜLEYMANlYE CÂMÎÎ’nde çalışan ustalar da işledikleri taşların içerde kalacak taraflarına kendi işaretlerini kazarlardı. Selçuklu ustalar bunları taşların görünecek yüzlerine kazmışlardı.
Hanın hiç bir yerinde yapıldığı tarihi, mimarını ve yaptıranı gösteren bir kitabe yoktur.
Ruzbe’nin KONYA’da bir medrese ve hankahı da vardı.
