Türbe; Sadr-ed-din’i Konevî manzumesinin doğusundadır. Şimdi askeri orta okulun avlusu içinde kalmıştır. Depo olarak kullanılmaktadır. Eskiden türbenin etrafı mezarlıktı. Güney tarafına bir de havlu kapısı vardı. Türbesin ait kısmı taş, yuvarlak ve sağır kubbesi tuğla ile yapılmıştır. Kubbesinde çıkıntı halinde tuğladan süsler görülür. Bu mahallede doğup büyüyen yaşlıların anlattıklerma göre türbenin üstünü eskiden mahruti bir kubbe örterdi. Kubbenin üstünde leylek yuvası bulunduğu için halk buna (KUŞLU KÜMBET) ‘derlerdi. Bu künbet yıkıldıktan sonra Silleli ustalara şimdiki yuvarlak kubbe yaptırılmıştır. Türbenin üç penceresi vardır.
Kapısı doğuya açılır. Altında cenazelik ve mumyalık denilen bodrum kat vardır. Şimdi bu katın kapısı*toprak altında kalmıştır. Havlu kapısının üstünde 0,40 X 1,15 metre ebadında bir kitabe taşı vardı. Daha evvel asıl türbenin kapısı üstünde bulunduğunu tahmin ettiğimiz bu taş tamir esnasında havlu kapısının üstüne konmuştur.
Etrafındaki mezarlık tahrip edilir ve bu havlu kapısı kapatılırken’ kitabe KONYA müzesine kaldırılmıştır. Ortasından ikiye bölünen taşın üstünde üç satır halinde güzel bir sülüs ile şu Arapça kitabe okunur : Kitabe dilimize şöyle çevrilir : (Bu makberenin, bu mübarek türbe-i şerifenin yapılmasını 835 yılı şevval ayında büyük sultan, muazzam şehinşah, ümmetlerin rikabmın mâliki, Arap ve Acem sultanlarının Seyyidi, Karaman zade Mehmedin oğlu sultan tbrahimin hükümdarlığı zamanında Turgut oğlu emirşah zade yüksek haysiyetli büyük emir pir Hüseyin bey emretti.)
Kitabeye göre Emîr Pir Hüseyin bey’in oğlu Emir Hösam-ed-din Pir Haşan bey 812 yılı Ramazanının 16 ncı günü ölmüştür.
(Civan-ı Nazenin) vasfından genç yaşta öldüğü anlaşılmaktadır. Sadr-ed-din-i Konevl’nin batısındaki KİRMANLI mezarlığmda Selçuk tarzındaki bir taşta (Nevcivan) has isim olarak kullanılmıştır. Bu Nevcivan da 865 H. yılı Zilkadesinin başında ölmüştür. Burada 795 tarihinde Pirev Ağ azade Tay haşan’in Selçuk tarzındaki sandukası da görülür.
Sadreddin-i Konevî türbesinin içine; Selçuk tarzında yapılmış küçük bir mermer sandukanın bir parçası atılmıştır. Baş tarafında (Vefat- ül merhum Sultan Ahmed ibn-i Mustafa) yazılıdır. Kenarlarında Kürsi âyetinden parçalar okunur. Taşın ayak kısmı yok olduğu için Şehzade Sultan Ahmed’in vefat tarihini tesbit edemiyoruz.
Bu Sultan Ahmed’in; 960 H. 1552 M. yılında EREĞLlNİN AKÖYÜK denilen bir yerinde babası Kanunî Sultan Süleyman tarafından Otağ~ı hüma-yün önünde Zal Mahmud paşa’ya boğdurulan Şehzade Mustafa’nın oğlu olduğunu tahmin ediyoruz. Şehzade Mustafa; KONYA VALİLİĞİ yapmıştı.
Oğlu da o sıralarda ölmüş olacaktır. Demekki Sultan o vakit PİR HÜSEYİN BEY TÜRBESİ’ne gömülmüştü.
Osmanlı hanedanından II. Sultan Mustafa’nın Ahmed adlı iki şehzadesi olmuştur. Birincisi 1110 H. de 1698 M. doğmuş 1111 H. 1699 M. de ölmüş. 1114 H. 1702 M. de doğan başka bir şehzadesine yine aynı ismi vermiş isede oda bir müddet sonra ölmüştür.
PİR HÜSEYİN BEY MÂMURESİ Fâtih adına KONYA evkafmı tesbit eden Karaman ili il yazıcı defterinde (Vakf-ı türbe-i Pir Hüseyin bey dernefs-i KONYA =) Şeklinde yazılmıştır.
AHÎ MURAD HAMAMI ile Hoşafçılarda bir dükkân, Köşk kavakta tarla ve Karahüyükte Doğan bağı yamnda bir bağ türbenin gelirleri arasmda gösterilmektedir.
Karaman oğullarından kız alan bu ailenin emirliklerinde bulunan Turgut oğulları ailesi – erkekli, dişili – Karaman ilinde medrese, dâr-ül-huffaz, mescid, zâviye kalenderhane gibi bir çok irfan ve İçtimaî yardım müesseseleri yapmışlardı. Bunlar eserlerini daha ziyade KONYA’da teksif etmişlerdi.
Turgutoğlu Emir Şah bey KONYADA TÜRBE ve MESCİD yaptırmıştır. «Vakf-ı türbe ve mescid-i Emir Şah der nefsi Konya, mukarrer mektub-ı şerî ve defter-i köhnede mescide kim mülâzemet ederse vakfa tasarruf ede deyu mukayyed >
8u türbe ve mescid bize kadar gelmemiştir. Bu türbenin [ SADR-ED-DİN-Î KON EV î MEZARLIĞFmn içinde bulunduğunu ve Sadr-ed-din-i Konevî türbesinin kapısının aralığına yerleştirilen bir taşın da bu türbeden alındığını tahmin ediyoruz. Türbe çok evvel yıkılmıştır. Mescid türbeden daha evvel yok olduğu için yerini tesbit edemiyoruz.
Emir Şah bey’in oğlu Pir Hüseyin bey’in vakfiyeleri, kitabeleri ve arşiv vesikalarından bize kadar gelebilen şu eserlerini tesbit edebiliyoruz. Turgut Oğlu Ahmed bey’in vakfiyelerine ve arşiv vesikalarına göre bildirimiz hayır eterleri şunlardır :
1 — Konya’da Altunba medreseli ittisaline yaptırdığı îplikci camii. Bu câmiin 834 yılı zilkadesi evvelinde tanzim edilen vakfiyesinin bir sureti Ankara vakıflar umum müdürlüğü arşivindeki 582 numaralı defterin 236 ncı sahifesine kayıtlıdır. Bu hususta îplikci câmiini yazarken daha geniş malûmat verdik.
2 — Ahmed bey; Sadr-ed-din-i Konev! zaviyesi yakınında bir de Dâr-ül-huffaz yaptırmıştı. III. Murad’m 992 H. 1584 M. tarihli KONYA defterinde bu Dâr-ül-hufTaz şöyle tesbit ediliyor :
( Vakf-ı Dâr-ül-huffaz-ı Ahmed bey der nefs-i Konya der kurb-i zâvi-ye-i şeyh Sadreddin)
Bu Dflr-ül-huiTaz da bize kadar gelmemiştir. (90) yaşındaki Konyalılar böyle bir irfan müessesesinin adını bile duymamışlardır. Dâr-ül-hufFaz II. Bayezid adına yapılan 906 H. 1500 M. tarihli KARAMAN ÎLİ evkaf defterinde de görülür. O vakit mütevellisi Mevlâna Bedr-ed-din idi.
Tevliyet hissesi gelirin yedide biri idi. Zengiceğe bağlı Maydos köyü ile Maydos çiftliği ve Meramda bir değirmen bu Dâr-ül-huffazm gelirleri arasında idi. KONYA kapılarından Ertaş kapısının yanmda bir de dolap yeri vardı. Sultan Cem üstüne bir köşk yaptırmış, sonra bostancı Insan’a satmıştır.. Ahmed bey’in vakfına her yıl 150 akçe yer mukataası verilirmiş.
3 — Ahmed bey’in bir de türbe yaptırdığını Fâtih adına yapılan KONYA tahrir defterinden öğreniyoruz. Bu türbe bize kadar gelmemiştir.
Saidiline tabi Zengi köyünden ve Konyadaki Ahi Murad hamamı hisarlarından geliri vardı. Bu hamamın yerinin mukataası Haydarhane zâvi-y esine meşrut idi.
Turgut oğlu Ömer bey de bir çok hayır müessesesi vakfetmişti. Tesbit edebildiklerimiz şunlardır :
1 — Saidiline bağlı (Hatun) karyesi karşısına bir zaviye yaptırmıştı. Vakfiyesinde zaviyenin şeyhliğini, nazırlığını ve mütevelliliğini Şeyh Turud’un oğullan Turhan ve Durmuş’a şart koşmuştur.
Bu zaviyenin 827 yılı Rebiülevvelinin ortalarında tanzim edilen Arapça vakfiyesi ANKARA Vakıflar Umum Müdürlüğü arşivinde (1267 Anadolu başlar) defterinin 235 adahifeainde kayıtlıdır.
Vakfiyeyi Konya kadı vekili kadızade Hacı Mehmed Emin efendi aslına tatbik ve Konya kadıları Isa, Mustafa efendiler de şere uygunluğunu tasdik etmişlerdir. Vakfiyede Ömer bey’İn adı şöyle geçmektedir. (El-emirül-müfahham sahib-ül-hayrat-ı v-el-hasenat el-meduv bi Ömer bey ibn-i Hatan bey ibn-i Turgut bey)
2 — Fâtih adına yapılan KONYA evkaf defterin de Ömer bey’in kendisine bir de türbe yaptırdığı anlaşılmaktadır. Ilgına bağlı (Uda?) köyünü de bu türbeye gelir olarak vakfetmiştir. Bu türbe de yıkılmış ve yok olmuştur.
Turgut oğlu hanedanından Yusuf Şah bey’in kızı Sultan Hatun da şunları vakfetmiştir
1 — Sultan hatun dedesi yani ana babası Pir Hüseyin beyin türbesi için gelir olarak Zengiceğ’e bağlı iki koy vakfetmiştir. 850 yılı cumadelul&sı-nın dokuzunda Konya Kadısı Ahmed ibn-i Yakub’-un tanzim ve Konya Kadı vekili Hacı Mehmed Emin efendinin aslına uygunluğunu tasdik ettiği vakfiyesinin bir sureti ANKARA Vakıflar Umum Müdürlüğü arşivinde bulunan 601 numaralı defterin 237 nci sahifesinde kayıtlıdır. Vak-fiyade Sultan Hatun; (El azizet-ür-refıa Sultan hatun bint-i Yusuf Şah bey) şeklinde tesbit edilmiştir.
Hayatta iken vakfın mütevellisi kendisi, sonra evlâdı olacak, eğer evlâdından kimse bulunmazsa tevliyet Emir Ahmed bey ibn-i Pir Hüseyin bey’e bunlar da bulunmazsa hemşiresinin oğlu Ömer İbn-İ Hüseyin İbn-I Ahmed’e ve bunların evlâdına verilecektir.
Fâtih ve II. Bayezid ve III. Murad adına KONYA evkafını tesbit eden il yazıcılar (Vakf-ı türbe-i Sultan Hatun der nefs-i Konya) şeklinde yazıyorlar.
