Endokrinoloji hormon bilimidir. Hormonlar insanın, normal büyümesi, gelişmesini ve hayatını devam etmesi için gerekli tüm organların birbiri ile uyumlu çalışmasını sağlar. Herbiri kendine özgü bezlerden salgılanır. Bu bezlerin gelişmemesi, hiç oluşmaması, gerekenden az çalışması yada fazla çalışması veya düzensiz çalışması sonucu endokrin hastalıklar denilen durumlar ortaya çıkar. Hormonların farklı tipleri, üreme, metabolizma, büyüme ve gelişmeyi kontrol eder. Hormonlar ayrıca çevremize verdiğimiz tepkiyi de kontrol eder ve vücudumuzun fonksiyonları için gerekli uygun miktarda enerji ve besini sağlamaya yardımcı olurlar.
Çocuk Endokrinoloji uzmanı, temel olarak çocukluk ve ergenlik döneminde (0-19 yaş) ortaya çıkan hormonal bozukluklarla ilgilenir. Çocuğun sağlıklı büyümesini, normal zamanında ergenliğin ortaya çıkması ve sağlıklı ilerlemesini, sonunda erişkin döneme güvenli geçişini izler. Doğumdan 18 yaşın sonuna kadar hormonal rahatsızlığı olan çocuk ve gençlerin tanı ve tedavisi ile ilgilenir.
Çocuk endokrin uzmanları ne tip bir tıp eğitimi alırlar?
Altı yıllık Tıp Fakültesini bitirdikten sonra 4 veya 5 yıllık Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ihtisas programını tamamlarlar. Bunun üzerine üç yıl da hormon hastalıklarının tanı, tedavi ve izlemlerini öğrenmek ve tecrübe kazanmak için geçirirler (Çocuk Endokrinoloji üst ihtisası). Toplam olarak bir Pediatrik endokrinoloğun eğitimi 13 yıldan fazla zaman almaktadır.
Çocukluk ve ergenlik çağındaki en sık endokrin hastalıklar ve bozukluklar nelerdir?
BOY KISALIĞI
Doğumdan itibaren sağlıklı büyümeyi takip eder. Düşük doğum ağırlığı ve kısa doğum boyu ile doğan çocukları izler ve onların sağlıklı yaşıtlarını yakalaması için destekler. Büyüme basamaklarında ortaya çıkan bozuklukları inceler ve tedavi eder. Boy kısalığı ailesel veya yapısal olabileceği gibi hormonal eksiklikler veya başka bir hastalığın yansımasıda olabilir. Çocuk Endokrinoloji, çocuğun boyunun kısa kalmasına neden olan tüm olasılıkları inceleyerek tedavi eder.
Boy kısalığı büyüme hormonu eksikliğine bağlı ise vakit kaybetmeden tedavi edilmelidir. Zaman kaybı daha az boy kazanımına neden olabilir. Hatta büyüme plağı kapanan gençler büyüme hormonu tedavi şansını tamamen yitirmiş olabilirler.
Uzun Boy; Kısa boy kadar yaşıtlarına göre bariz uzun olan çocuklarında izlenmesi gerekir.
Erken Ergenlik
Erkenlik, bireysel farklılıklar olmakla birlikte Türk çocuklarında, kız çocuklarında 11-12 yaş, erkek çocuklarında 12 -13 yaş aralığında başlar. Bazen bu yaşlarda başlasada hızla 12-18 ay içinde ergenlik tamamlanabilir, bu durum da hızlı ilerleyen ergenlik olarak kabul edilir. Sağlık açısından erken ergenliğe neden olan durumun açığa çıkarılması ve tedavi edilmesi gereken bir hastalık söz konusu ise tedavi edilmelidir.
Kız ve erkek çocuklarda 14 yaşında hala ergenlik bulguları gözlenmemişse Geçikmiş ergenlik olarak kabul edilip altta yatan neden araştırılmalıdır.
Ergenlik döneminde görülen diğer sorunların altındaki neden genellikle hormonaldir. Bu nedenle ergenlikte görülen fazla tüylenme, meme sorunları, kız çocuklarının hertürlü menstrual sorunları, Polikistik Over ile de (18 yaşını doldurana kadar) Çocuk Endokrin uzmanı ilgilenmektedir.
Hipotiroidi/Hipertiroidi
Hipotiroidi, halk arasında guatr olarak bilinen tiroid bezinin olamsı gerekenden daha az veya hiç hormon üretmemesi olarak tanımlanır. Tiroid hormonu zeka gelişimi, boyca büyüme, kemik gelişimi ve metabolizmanın hızlanması gibi etkilere sahip çok önemli bir hormondur.
Tiroid hormonunun normalden daha fazla üretilmesi ve kana verilmesi sonucu oluşan duruma hipertiroidi denilir. Pediatrik Endokrinologlar ayrıca tiroid nodüllleri, tiroid kanseri ve büyümüş tiroid dokusunu (guatr) tedavi etmek için de eğitim alırlar. Ailesinde Tiroid yada Guatr ile ilgili öykü olan tüm çocukları izlerler.
Cinsel Farklılaşma Sorunları
Bebek doğduğunda cinsiyetiyle ilgili ilk bakışta tam olarak kız veya erkek denilemeyen gelişim bozukluğudur. Hastanede doğan çocuklarda Yenidoğan veya Çocuk Doktoru tarafından fark edilir. Ancak gözden kaçabilir veya sonrada bariz olabilir.
Erkek çocuklarda yumurtaları kese içinde gözlenmiyor, idrarını penis ucundan yapmıyor veya penis çok küçük gözlemlenmişse önemlidir. Kız çocuklarında ise çok küçük idrar yolu açıklığı veya özellikle her iki kasıkta küçük şişlik gözleniyorsa Cerrahiden önce Çocuk Endokrin uzmanınca değerlendirilir.
Çocukluk Çağı Diyabeti (Tip 1 Diyabet)
Yenidoğan döneminden genç erişkin döneme kadar herhangi bir yaşta ortaya çıkabilir. Tedavide geçikme bulguların komaya kadar ilerlemesine ve ölüme neden olur. Tedavi ömür boyu ve yalnız insülin ile mümkündür. Bu çocuk ve gençler genç erişkin oluncaya dek Çocuk Endokrin uzmanı tarafından tedavi edilmeli ve yakın izlenmelidir.
Çocukluk çağında görülen Tip 2 diyabet de Çocuk Endokrin uzmanı tarafından tedavi edilir ve yakın izlenir.
Obezite (Şişmanlık)
Çocukluk çağında da olsa fazla alınan veya yeterince harcanmayan enerji vücutta depolanarak şişmanlığa neden olmaktadır. Bu enerji fazlalığı çocukluk çağı obezitesinin büyük çoğunluğunu oluştursa da bazen fazla kiloya neden olan hormonal bir hastalık, doğuştan gelen ve birkaç hastalığın birlikte olduğu bazı genetik hastalıklar nedeni ile çocuk kilo alımına yatkın hale gelebilir.
Obezitenin altta yatan nedenini araştıran tedavi gereken durumlarda tedavi eden ve obezitenin kendisinin yol açtığı olumsuzlukları takip eden Çocuk Endokrin uzmanıdır.
Raşitizm / Kemik Sağliğı: D vitamini yetersiz alınımı veya D vitamininin doğuştan metabolik hastalıklarına bağlı olarak gelişen yetersiz kemik mineralizasyonu Raşitiz denilen hastalığa neden olur. Raşitizm, osteoporoz ve kemiğin diğer metabolik hastalıkları Pediatrik endokrinin ilgi alanları içinde yer alır.
Böbrek Üstü Bezinden salınan hormonlar: Kalp, Arterial kan Basıncı (endokrin nedenli hipertansiyon), stres/ heyecan tolerasyonu, cinsiyet ve üreme üzerine etkilidir. Çocukluk çağında doğuştan yada sonradan kazanılan Adrenal bez hormon hastalıklarıyla Ç. Endokrinoloji uzmanları ilgilenir.
